Bankieren volgens de principes van de Islam: in veel landen kan het al, maar in Nederland nog niet. Rachida Talal-Azimi, die als promovendus islamitisch bankieren onderzoekt, stelt dat ook voor niet-moslims de principes van islamitisch bankieren interessant kunnen zijn.

Weinig promovendi kunnen op zoveel media-aandacht rekenen als Rachida Talal-Azimi (34). Dat is niet voor niets: zij is één van de weinige specialisten op het gebied van islamitisch bankieren in Nederland. Als buitenpromovendus aan de Radboud Universiteit deed ze onderzoek naar islamitisch bankieren in Maleisië en de Golfstaten. Ze vertelde al over haar onderzoek in een veelbekeken filmpje van de Universiteit van Nederland, en bij de NOS in een item over islamitische hypotheken (ook wel: halalhypotheken).

Die aandacht is niet zo vreemd, want voor veel mensen is islamitisch bankieren een oplossing. Talal-Azimi: ‘Er is een grote vraag naar islamitische hypotheken. Elke keer als ik in de media kom, krijg ik van alle kanten de vraag: wanneer komt het?’ Voor Vox legt Talal-Azimi graag uit wat islamitisch bankieren inhoudt, wat haar drijft in haar onderzoek én waarom halalhypotheken ook voor niet-moslims interessant kunnen zijn.

Wat is islamitisch bankieren precies?

‘Bankieren in overeenstemming met de principes en uitgangspunten van de Islam. De Islam moedigt een aantal zaken aan, zoals handel en het eerlijk delen van risico’s, winst en verlies. Daaruit vloeien een aantal verboden en principes voort. Zoals het verbod op riba, geld verdienen met geld. Dat betekent dat westerse rente niet is toegestaan.’

Want dat is handel op geld?

‘Precies. Geld wordt gezien als een ruilmiddel, en dat maakt het tegennatuurlijk om het te verhandelen. Dat geldt trouwens ook binnen het Jodendom. En binnen het Christendom, tot Calvijn het in de zestiende eeuw uiteindelijk toestond. Inmiddels is rente heel normaal geworden.

‘Een ander belangrijk element is het verbod op gokken. Daaruit volgt dat je niet mag speculeren. Beleggingen waarmee je onnodig risico neemt – een risico dat vermijdbaar is – mogen niet.’

Volgens de regels van de Islam is een gangbare hypotheek uitgesloten. Immers: je betaalt hypotheekrente, en dat mag niet. ‘Heel veel mensen zitten daardoor vast in de particuliere huursector’, zegt Talal-Azimi. ‘Ik heb mensen gesproken die met vier kinderen in een mini-huisje wonen. Eigenlijk hebben zij de mogelijkheid om een huis te kopen, maar ze willen het niet vanuit hun geloof.’ Voor deze mensen zou een halalhypotheek een uitkomst zijn.

Hoe werkt zo’n halalhypotheek?

‘Je hebt verschillende varianten. Bij een van de varianten wordt de islamitische bank een soort handelaar. Je wijst het huis aan, de bank koopt het huis en verkoopt het vervolgens aan jou door met een winstopslag. Het is een beetje hetzelfde als een wasmachine kopen bij de BCC, uitstel krijgen van betalen en vervolgens het totaalbedrag gespreid betalen.’

‘Ik heb mensen gesproken die met vier kinderen in een mini-huisje wonen’

‘Een andere variant is een soort van huurkoop. Dan wordt de bank mede-eigenaar van de woning. Elk jaar of elke maand koop je een gedeelte van de woning af, terwijl je huur betaalt over het deel dat je nog níet bezit. Beide varianten zijn financieel niet voordeliger of nadeliger dan een gewone hypotheek, maar vermijden het betalen van rente. In die laatste variant is het zo dat risico’s, winsten en verliezen eerlijker worden gedeeld dan bij een gangbare hypotheek.’

Hoe groot is de vraag naar dit soort hypotheken?

‘Er is nog geen gedegen marktonderzoek gedaan. Ik weet wel dat het een grote groep is, want ik krijg de vraag voortdurend.’

Waarom bestaat de halalhypotheek dan nog niet in Nederland?

‘Daar zijn verschillende redenen voor. In het Verenigd Koninkrijk, bijvoorbeeld, bestaat islamitische bankieren al zo’n veertig jaar. Daar woonden destijds al veel hoogopgeleide of welvarende moslims, die voor zichzelf meteen banken hebben opgezet. In Nederland woonden toen vooral nog gastarbeiders, die niet eens het idee hadden dat ze hier zouden blijven. De huidige generaties Nederlandse moslims beschouwen Nederland als thuisland en worden steeds kapitaalkrachtiger, waardoor de vraag is toegenomen. Rond 2007 onderzochten verschillende grote partijen de mogelijkheid om een islamitische hypotheek op te zetten. Vooral door de crisis hebben banken het toen toch weer losgelaten.’

‘Het lastige is dat ook regelgeving rond bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek zou moeten worden aangepast. Daarvoor heb je de politiek nodig. En ik zie de politiek in Nederland zich er op dit moment niet zo snel voor uitspreken.’

Hoe ben je in dit onderzoeksveld terecht gekomen?

‘In zes vwo twijfelde ik heel erg over wat ik wilde studeren: Economie en Recht of Arabisch en Midden-Oostenstudies. Ik koos voor het laatste, maar dat stukje economie en recht is altijd blijven knagen. Op deze manier kan ik met de economie bezig zijn, en tegelijkertijd ook met het islamitische karakter, wat ik heel interessant vind.’

Je houdt je de hele dag bezig met regeltjes en geldzaken. Dat klinkt velen misschien als saai in de oren.

Talal-Azimi valt even stil.

Sorry, ik wilde je onderzoek niet beledigen.

Lachend: ‘Nee hoor, ik snap je punt. Maar kijk: als je op een onderwerp promoveert, moet je diep in de materie duiken en dat vind ik stiekem wel leuk. Onderzoek doen past daarom goed bij me. Op een gegeven moment word je specialist op dat gebied. En dan word je gevraagd om lezingen te geven, of zaken over het onderwerp uit te leggen. Ik vind: je kunt jezelf alleen specialist noemen als je ook écht alles snapt. En dat is wat je met een promotie kunt bereiken. Bovendien zijn het niet alleen maar regeltjes en geldzaken. Ik heb veldwerk gedaan bij banken in de Golfstaten en Maleisië, dat was heel bijzonder.’

Talal-Azimi richtte tijdens haar studententijd samen met medestudenten de MSV op, de Moslim Studentenvereniging. Maar ze is niet iemand die alleen de belangen van moslims behartigt, zegt ze stellig. ‘Ik wil graag islamofobie tegengaan, maar mijn maatschappelijke betrokkenheid gaat verder dan alleen moslims. Als bestuurder bij de Worldconnectors zet ik mij bijvoorbeeld in voor de rechten van iedereen. En wij hebben de MSV destijds opgericht omdat we gewoon heel graag bij een studentenvereniging wilden. Bier drinken en feesten past gewoon niet bij mijn persoon.’

‘Ook islamitisch bankieren ben ik vooral uit wetenschappelijke interesse gaan onderzoeken. Sterker nog: ik ben ervan overtuigd dat de onderliggende principes van islamitisch bankieren interessant kunnen zijn voor ons hele financiële systeem, niet alleen voor moslims. Ook iemand als Willem Buiter (voormalig hoofdeconoom van de Amerikaanse Citigroup bank, red.) heeft dat al vaker geroepen.’

‘Als we de principes van islamitisch bankieren in ons financieel systeem zouden invoeren, zouden we een stabieler systeem krijgen’

Je bedoelt dat islamitisch bankieren een oplossing kan zijn voor problemen binnen onze economie?

‘Ja, de theorie erachter biedt zeker oplossingen. Zelfs de Wereldbank en het IMF zeggen: als we de principes van islamitisch bankieren in ons financieel systeem zouden invoeren, zouden we een stabieler systeem krijgen. Islamitische banken mogen bijvoorbeeld niet speculeren en niet handelen in leningen. Leningen moeten altijd in theorie gekoppeld zijn aan een daadwerkelijk handelswaar, waardoor je bubbels voorkomt. En een halalhypotheek, waarbij de bank mede-eigenaar is van een huis, levert de klant minder problemen op als hij de hypotheek plotseling niet kan afbetalen. Een islamitische bank neemt het uitgangspunt in acht dat lenen is toegestaan, maar alleen als het noodzakelijk is. Dat betekent dat een klant niet onnodig kan lenen, en zo snel mogelijk moet terugbetalen.’

‘Ik vind daarom ook dat je het niet per se ‘islamitisch’ bankieren moet noemen. In Maleisië is 60 procent van de klanten van islamitische banken niet eens moslim. Het hele westerse financiële systeem zou wat van bankieren volgens islamitische principes kunnen leren.’