Iedereen heeft de mond vol van open wetenschap, maar waarom niet van open wetenschappelijk onderwijs, vraagt columnist Willem Halffman zich af. 'Ons hoger onderwijs is toch ook grotendeels betaald uit publieke middelen?'

Iedereen heeft tegenwoordig de mond vol van open publiceren en open data: wetenschappelijke kennis moet voor iedereen toegankelijk zijn. Een steeds groter deel van onze publicaties is open access omdat we de publicatiekosten hebben afgekocht. Steeds vaker eisen wetenschappelijke tijdschriften en fondsen dat we data vrij beschikbaar maken. Zo levert onze kennis het meeste op, omdat iedereen er zonder hinder op voort zou kunnen bouwen. Kennis uit gemeenschappelijke middelen is gemeenschappelijk beschikbaar, net zoals bibliotheken, of Wikipedia.

Maar hoe zit dat met open onderwijs? Niet zo best, eigenlijk. Wie hoger onderwijs wil, moet daarvoor betalen. Wie de pech heeft om niet als EU-burger te zijn geboren, moet daarvoor zelfs flink betalen. De verdediging is dat je met je diploma ook een beter loon krijgt en je je studie dus best zelf kan betalen. Het is een dubbele standaard, want van al die vrij beschikbare data en artikelen zou je ook financieel kunnen profiteren. Open wetenschap zou kennis beschikbaar maken voor arme landen, maar als je vanuit die landen in Nederland wil komen studeren, kan je dokken.

Ons hoger onderwijs is toch ook grotendeels betaald uit publieke middelen? En dat is toch ook kennis die we zo vrij mogelijk beschikbaar willen stellen, zodat iedereen er gebruik van kan maken? De bedrijvigheid, het maatschappelijk oplossend vermogen, de diepgang van de cultuur, of gewoon het genot van het leren zouden er wel bij varen. Gooi die collegezalen open! Faciliteer vrij beschikbare collegeopnames en maak een open versie van Brightspace!

‘Hoe gaan we er dan aan verdienen?’, vraagt de universitaire manager dan, licht gechoqueerd. Maar universiteiten hebben een publieke functie: het is helemaal niet de bedoeling dat we aan kennis voortdurend verdienen. We zijn geen bedrijf, maar onderdeel van de kennisinfrastructuur waarvan een samenleving vrij gebruik kan maken (inbegrepen het bedrijfsleven), omdat dat uiteindelijk efficiënter en rechtvaardiger is.

Een compromis: laten we diploma en inhoud scheiden. Je betaalt voor het diploma, maar de kennis krijg je gratis. Sinds corona hebben we allemaal in de vingers hoe je onderwijs online kan delen. We verdienen er misschien geen cent aan, maar wat je ervoor terugkrijgt is van veel grotere waarde.

Lees alle columns van Willem Halffman