Het Donders Instituut sleepte gisteren een zilveren medaille binnen op de Cybathlon, ook wel 'de Olympische Spelen voor cyborgs', in Zürich. Nijmegenaar en dwarslaesiepatiënt Toine Welling speelde een videogame zonder zijn handen te gebruiken. Hersenonderzoeker Jason Farquhar leerde hem hoe hij dat moest doen.

Dat Toine Welling op zijn 56^ste zou debuteren in de sport en met een zilveren medaille naar huis zou gaan, had hij nooit kunnen bedenken. In Zürich springt hij dan ook bijna uit zijn rolstoel van blijdschap als zijn score op een megagroot scherm verschijnt. Hij heeft er 156 seconden over gedaan om in een videospel een poppetje over een parcours te laten rennen. En dat zonder joystick. Het waren zijn gedachten die het poppetje lieten bewegen.

‘Als we maar geen laatste worden’

Hersenonderzoeker Jason Farquhar van het Donders Instituut is minstens zo blij. ‘Ik vind alles goed, als we maar geen laatste worden’, had hij van tevoren gezegd. Nu juicht hij met Welling mee. Tweede van de wereld!

Krappe trainingstijd
‘Team Nijmegen’ doet mee aan de Cybathlon, een soort Paralympische Spelen, maar dan voor gehandicapten die hun beperking compenseren met een high-tech hulpmiddel. In de uitverkochte sporthal Swiss Arena (met zesduizend zitplaatsen) rennen mensen met robotbenen over hindernisbanen, doen exoskeletten wanhopige pogingen rechtop te blijven staan en laten rolstoelers zien welk type stoel het best in staat is trap te lopen.

Welling, oud-belastingdienstmedewerker, trainde maar vijf weken voor de wedstrijd, waar andere deelnemers – dertien in totaal – daar een jaar de tijd voor namen. Ze waren nou eenmaal een beetje laat met de aanmelding. ‘Trainen’ betekent in dit geval achter de computer zitten met sensoren op zijn hoofd (EEG). Dat deed hij in het Spinozagebouw, op de kamer van Jason Farquhar. Farquhar programmeerde zijn computer zo dat die de hersensignalen van Welling steeds preciezer kon lezen. Op die manier leerde de Nijmegenaar het videospelletje steeds beter te spelen. Als Welling het poppetje wil laten springen, moet hij in gedachten zijn tong bewegen, wil hij de avatar laten rennen, dan beweegt hij zogenaamd zijn rechterhand, wil hij hem laten glijden, dan denkt hij aan zijn voeten die een bal hoog houden. De hersenactiviteit wordt omgezet in het aansturen van het poppetje.

Extra dagje Zürich
Het Donders Instituut en de St. Maartenskliniek in Nijmegen werken samen om te kijken hoe de wetenschap mensen met een beperking kan helpen in het dagelijks leven. Welling is in verband met zijn dwarslaesie bekend in de revalidatiekliniek. Daar werkt Noel Keijsers als onderzoeker, die samen optrekt met Farquhar. ‘Ze vroegen me gewoon mee te de doen aan de Cybathlon’, zegt Welling. Nou, dat leek hem wel een avontuur. ‘We plakken er nog mooi een dagje Zürich achteraan.’

Vriendin Elly staat in de uitverkochte sporthal te klappen als Welling en de hersenonderzoeker stralend het podium bestijgen. Zilver. Nee, ook zij had het nooit gedacht.

Voor Farquhar is de prijs vooral goed om zijn onderzoek onder de aandacht te brengen. Vandaag gaat het om een spelletje, maar waar het echt om draait zijn de toepassingen van de toekomst. ALS-patiënten kunnen inmiddels typen door met hun gedachten de juiste letters aan te tikken. De gordijnen kunnen opendoen zonder je handen te gebruiken, zou toch ook geweldig zijn.