De burger is boos, maar heeft dat wel zin? Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum betoogde gisterenavond van niet. Haar boodschap: woede is volstrekt nutteloos.

Dat filosofen ook voor stampvolle zalen kunnen zorgen, bewijst de Amerikaanse filosofe Martha Nussbaum. Deze week toert ze door Nederland om haar nieuwe boek Anger and Forgiveness te presenteren. Gisteren maakte ze op uitnodiging van Radboud Reflects een stop in Nijmegen. Voor een uitverkochte stadsschouwburgzaal – met zo’n 850 man – deed ze haar filosofie uit de doeken tegen woede, en voerde ze een betoog voor hoop op transformatie.

Nussbaum is een filosofe die weet hoe ze haar verhaal moet vertellen. Bijna zeventig, maar gegoten in een chique jurkje en pratend met een rijke, theatrale stem, weet ze haar publiek mee te krijgen. Dat is niet gek. Ze is één van de populairste filosofen van het moment en is dus, naast haar hoogleraarschap Recht en Ethiek aan de Chicago Universiteit, voortdurend onderweg om lezingen te geven. Twee jaar geleden was ze daarom ook al op de Radboud Universiteit, en nu weer opent ze haar speech met haar dankbaarheid voor Nederlands grote belangstelling voor filosofie.

Volgens Nussbaum hebben we van woede een veel te belangrijke emotie gemaakt

Woede
Dan begint haar echte verhaal. En dat gaat over woede. Want, stelt ze, we hebben van woede een veel te belangrijke emotie gemaakt. Tegenwoordig is het goed om boos te zijn, je even lekker te laten gaan. Mannen en vrouwen die boos kunnen zijn, worden als krachtig gezien. Woede wordt zelfs als nodig geacht om iets te bereiken in de wereld. Maar is dat wel echt zo?

Nussbaum vindt van niet. Volgens haar is woede, zowel op persoonlijk als op  politiek niveau, compleet nutteloos. Het is gebaseerd op de wil om iemand die jou iets heeft aangedaan, iets terug te doen. Die wil tot payback hoeft heus niet groot te zijn – je kunt ook gewoon wensen dat de ander van zijn fiets valt – maar is een cruciaal onderdeel van woede. En volgens Nussbaum is precies dat deel totaal nutteloos. Met die wil tot payback bereik je immers niks: een ander pijn doen, boos worden op een ander, haalt jouw pijn niet weg.

Aan de hand van grote helden als Gandhi, Martin Luther King en Nelson Mandela laat ze zien dat voor grote veranderingen in de geschiedenis helemaal geen woede nodig was. In plaats daarvan werd woede actief omgevormd naar de wil en hoop om iets te veranderen. Dáár moeten we volgens Nussbaum heen. Niet langer boos zijn, maar die boosheid omzetten in ‘unconditional love and generosity’ en zo daadwerkelijk iets veranderen in de wereld.

Haar publiek laat Nussbaum met inspiratie, maar ook met vragen achter

Nussbaum spreekt mooi, helder, soms met een haast mannelijk lage stem. Haar verhaal weet – aan de knikkende hoofden in de zaal te zien – duidelijk mensen te raken. Op de vragen die daarna door Christoph Lüthy (decaan van de FTR-faculteit) en het publiek komen, weet ze echter minder goed te reageren. Wat moeten we bijvoorbeeld doen als een heel deel van de bevolking boos is, zoals we nu in verschillende landen zien? En is woede wel zo rationeel dat we ervan af kunnen komen? Door te blijven strooien met voorbeelden, en door haar grote basis aan kennis van andere filosofen, weet ze die vragen handig te omzeilen. Aan het einde laat ze daardoor haar publiek geïnspireerd, maar ook met vragen achter.