De Nijmeegse campus telt dit jaar twee Spinozawinnaars: scheikundige Wilhelm Huck en internist Mihai Netea. Zojuist maakte wetenschapsorganisatie NWO bekend dat zij de premie van 2,5 miljoen euro tegemoet kunnen zien, naar eigen inzicht te besteden aan onderzoek.

Wilhelm Huck, hoogleraar Fysisch organische chemie is blij, natuurlijk. Een grote glimlach trekt over zijn gezicht, deze donderdagochtend, een dag voordat bekend wordt dat hij een Spinozapremie krijgt. Maar hij houdt zich zichtbaar in, want de rest van zijn afdeling weet nog van niets. Hij mag pas uit de school klappen als wetenschapsorganisatie NWO op vrijdagmiddag haar persbericht verstuurt.

Een mooie prijs voor zijn afdeling. Want met zo’n budget kan hij de beste onderzoekers naar de Nijmeegse campus halen, mensen die willen werken op het snijvlak van de scheikunde, biologie en natuurkunde. Huck kijkt namelijk graag over grenzen heen. Hij bestudeert de levende cel en bevindt zich daarmee op het terrein van de biologen.
Hucks droom is van onderop een levende cel te bouwen. En dat is geen kwestie van steeds meer onderdelen samenvoegen, zoals je met stenen uiteindelijk een muur krijgt. Want bij een cel is het geheel meer dan de som der delen. ‘Het probleem is dat alles beweegt in een cel en dat alles met elkaar verbonden is. En die verbondenheid schept wéér nieuwe eigenschappen’, zegt Huck. Vergelijk het met het doolhof waar Harry Potter in het vierde deel van de Harry Potterreeks in terechtkomt en dat continue verandert. ‘Er gebeurt zoveel tegelijkertijd dat je niet kunt volgen wát er precies gebeurt.’

Klok
Huck gebruikt een bijzondere techniek om de opgepropte verzameling van eiwitten en DNA die de cel eigenlijk is, te bestuderen: hij pakt cellen in in minuscule waterdruppels, die fungeren als kolf. En dat heeft de afgelopen jaren z’n vruchten afgeworpen. ‘We begrijpen steeds beter hoe zo’n complex netwerk als een cel functioneert.’ En er is ook al een begin gemaakt met het bouwen van een cel. Al zal het nog jaren duren voor zo’n synthetische cel er daadwerkelijk is.

‘Het kleinste onderdeeltje van de cel hebben we kunnen namaken.’

‘Het kleinste onderdeeltje van de cel hebben we kunnen namaken. Dat is het onderdeel dat functioneert als de klok van de cel. Nu we hebben bewezen dat we kleine netwerken kunnen namaken, legt dat de weg open voor het namaken van andere netwerken van de cel .’ Grote vraag is wat de minimale benodigde omvang is om van al die netwerken van reacties een levend geheel te maken. ‘We proberen erachter te komen wat de cruciale stappen zijn om vanuit een netwerk een systeem te krijgen dat leeft.’

Indringers
Hoogleraar Experimentele interne geneeskunde Mihai Netea is expert op het gebied van de afweer. Zijn groep ontdekte een paar jaar geleden de kracht van het aangeboren afweersysteem. Want naast de afweer die je in de loop der jaren opbouwt, als je lichaam zich verdedigt tegen ongewenste indringers, is er nóg een verdedigingslinie: het afweersysteem dat je van pa en ma hebt geërfd. Netea en zijn groep zagen hoe je die aangeboren afweer een oppepper kunt geven.

Ze kwamen tot hun ontdekking tijdens onderzoek naar de effecten van vaccinatie tegen tuberculose. Al langer was bekend dat een inenting tegen tuberculose kinderen niet alleen tegen deze ernstige infectieziekte beschermt. Ze blijken ook beter bestand tegen andere ziekteverwekkers.

In hun zoektocht naar een verklaring vaccineerde Netea en zijn groep gezonde vrijwilligers met het vaccin tegen tuberculose. Ze vonden inderdaad een verandering in het afweersysteem: een toename van de productie van eiwitten die afweercellen aansturen én van eiwitten die een rol spelen bij de herkenning van indringers. De verklaring: de vaccinatie zorgt ervoor dat het erfelijk materiaal beter wordt afgelezen. Netea: ‘Vòòr de vaccinatie zat het DNA als het ware verstopt en was daardoor moeilijk af te lezen. De vaccinatie zorgt ervoor dat het DNA vrij komt te liggen.’

De vondst biedt mogelijkheden voor de ontwikkeling van een nieuwe generatie vaccins. Nuttig om de afweer van kwetsbare groepen, zoals pasgeborenen en ouderen, te verbeteren. Netea wil met zijn Spinozapremie de mogelijke toepassingen verder gaan onderzoeken.

Wilhelm Huck en Mihai Netea geven vanwege de uitverkiezing een speciaal college voor studenten, medewerkers en alumni. Huck op dinsdag 24 juni, Netea op woensdag 29 juni. Linnaeus 1, 12.40 – 13.15 uur.