Wat als boze burgers mogen meepraten in nieuwe vormen van democratie? Wordt de onvrede van populisten, die zich niet gehoord voelen, minder wanneer er meer burgerparticipatie is? Rosa Kindt onderzocht het in haar proefschrift. ‘Die politicus vonden ze achteraf toch een aardige man.’

Gele hesjes, boerenprotesten; rond de tijd dat politicoloog Kristof Jacobs in 2018 een Vidi-beurs kreeg voor onderzoek naar democratische vernieuwingen, werd de onvrede onder burgers steeds zichtbaarder. De politiek luistert niet naar de burger, was het mantra van de populistische oproerkraaiers.

Maar wat als de burgers mogen meedoen, in burgerberaad, voelen ze zich dan wel gehoord? Rosa Kindt zocht het, als onderdeel van Jacobs’ project, uit in haar proefschrift. Er waren destijds al verschillende initiatieven opgestart waarin burgers hun stem konden laten horen, of zelfs mochten beslissen over de verdeling van een deel van de gemeentebegroting, in de zogeheten burgerbegroting. Kindt sprak met deelnemers van burgerbegrotingen in Duiven, Maastricht en Amsterdam.

Referendum

Bij de start van haar onderzoek wist Kindt al dat onder populistische burgers veel waardering was voor het referendum. Dat bleek uit eerder onderzoek. Kindt: ‘De uitkomst van een referendum wordt door populistische burgers ook geaccepteerd wanneer die niet gewenst is. Zelfs méér dan niet-populistische burgers dat doen.’

Voorafgaand aan het onderzoek verwachtte de onderzoeker dat populisten burgeroverleg anders zouden beoordelen dan het referendum. Bij een beraad moeten ze immers aan tafel met mensen van verschillende achtergronden, die ze mogelijk niet zouden accepteren als onderdeel van ‘het volk’.

‘Dus heb ik onderzocht hoe populisten het volk definiëren’, vertelt Kindt. ‘Daar zag ik een verschil bij de burgerberaden die ik heb onderzocht. De rechts-populisten vonden de samenstelling representatief voor het volk, terwijl de niet-populisten en links-populisten bepaalde minderheden misten in de samenstelling. Iedere groep heeft daar een eigen idee over.’

Legitimiteit

De groepen die deelnamen waren na afloop allemaal bereid de uitslag te aanvaarden. Ook werd de legitimiteit van het beraad onderschreven en hadden de populistische burgers het gevoel dat er naar ze werd geluisterd.

‘Over meerdere zaken waren de deelnemers enthousiast’, zegt Kindt. ‘De interactie met deelnemers en het contact met politici werden positief ervaren. Ze waren blij dat er geen afstand meer was met politici en ik hoorde achteraf mensen zeggen dat zo’n politicus toch best een aardige man was.’

Burgerbegroting

Het onderzoek leerde Kindt ook hoe gemeenten het beste vervolg kunnen geven aan burgerparticipatie: ‘Als je niets met de uitkomsten doet, heeft het juist een tegengesteld effect. Je kunt wel degelijk een voorstel van de burgers afwijzen, maar doe dat dan gemotiveerd. Zo laat je zien dat je hebt geluisterd. Het voordeel van de burgerbegroting is dat het budget al is vrijgemaakt, het zijn in dat geval de burgers die over de verdeling meebeslissen.’

Alleen maar zenden naar burgers werkt volgens Kindt niet. Kijk maar naar de informatieavonden over asielzoekerscentra die de laatste weken uit de hand zijn gelopen. Burgers hebben dan het idee dat er over hun hoofden beslissingen worden genomen.

Tevredenheid

Kindt ziet veel mogelijkheden voor vervolgonderzoek. Zo is het de vraag of de tevredenheid over deze beraden op de lange termijn blijft bestaan. En wat is het effect als er andere mensen voor het beraad worden uitgenodigd en verschillende burgers bewust bij elkaar aan tafel worden gezet? Kun je burgerberaad combineren met referenda als bepaalde bevolkingsgroepen niet aanwezig zijn bij de beraden?

Kindt is na haar promotie aan de slag gegaan als onderzoeker bij de Algemene Rekenkamer. Ze kijkt met plezier terug naar haar bezoeken aan de burgerbegrotingen. ‘Het is een cliché, maar het voelde echt als een feest van de democratie. Je zag hoe burgers politiek zelfvertrouwen kregen. Ik hoop dat gemeenten en provincies hiermee doorgaan.’