Studenten die zelfs in een tentje op de campus overnachten omdat ze de wereld willen veranderen, hoe geëngageerd wil je het hebben? Door hun bezettingen van universiteitsgebouwen, snelwegblokkades en klimaatmarsen manifesteren jongeren zich vandaag de dag als activistischer dan ooit. De vraag is of ze dat ook daadwerkelijk zijn.

Dat jongeren van gen Z activistischer zijn dan voorgaande generaties, zal je Rutger van den Berg niet horen zeggen. ‘Elk weten- schappelijk onderzoek laat zien dat verschillen binnen eenzelfde generatie groter zijn dan verschillen tussen generaties’, zegt de onderzoeker van Youngworks, een adviesbureau gespecialiseerd in jongeren. ‘Dat geldt ook voor thema’s als idealisme en de behoefte om op de barricaden te staan.’

Wat wel zo is, legt Van den Berg uit: jongeren zijn van oudsher altijd idealistisch geweest. Ze beschouwen de wereld met frisse blik en denken na over wat beter kan. Over het algemeen hebben ze een positieve kijk op de eigen toekomst. Zelfs met een torenhoge studieschuld, een wooncrisis, klimaatverandering en de vele oorlogen in de wereld.

‘Omdat alles nog open ligt, hebben ze het idee dat ze de wereld nog kunnen sturen. Wellicht daarom zijn onder jongeren altijd wel protestbewegingen die de wereld een bepaalde richting op willen sturen. Denk bijvoorbeeld aan de studentenprotesten in de jaren zestig en zeventig.’

Losgeslagen jeugd

Dat jongeren actievoeren mag dan niet zo uitzonderlijk zijn, de zichtbaarheid van hedendaags protest is dat volgens Van den Berg wel. Om dat te begrijpen moeten we volgens de onderzoeker zeventig jaar terug in de tijd. Tot de jaren vijftig moesten jongeren alleen maar werken. Midden jaren zestig ontstond voor het eerst ruimte voor jonge mensen om hun eigen leven in te richten op de manier die zij wilden, in de zogenaamde tegencultuur.

‘In uiterlijk, ideeën en acties zetten zij zich af tegen de manier waarop de samenleving was georganiseerd. Dat werd door diezelfde samenleving slecht ontvangen; jongeren vergooiden hun leven, hoe kwam de losgeslagen jeugd hierbij?’

Omdat de nozems van weleer ouders werden, nam die kritische kijk op jongeren langzaamaan af. ‘Zo ontstond meer acceptatie voor jeugdig idealisme. Na een tijd ging dat over in verheerlijking: het sentiment dat het aantrekkelijk is om jong te blijven in leefstijl. Het heeft grappige bijeffecten: denk bijvoorbeeld aan oudere mensen die zich jong kleden, wat vaak een vreemd gezicht is.’

Die verschuiving ging volgens Van den Berg hand in hand met de opkomst van het kapitalisme. ‘Daarmee kwam ook het vooruitgangsdenken centraal te staan in de samenleving. Jong zijn was plots gelijk aan veranderingskracht, het niet blijven stilstaan. Alles bij elkaar leidde het tot meer aandacht voor jongeren, waardoor ze meer zichtbaar werden. Dat geldt dus ook voor jongerenprotesten.’

‘Politieke jongerenpartijen zijn vaak meer uitgesproken in hun opvattingen dan de volwassen zusterpartij’

Eigen aan jongeren, aldus de onderzoeker, is het idee dat ze grip proberen te krijgen op de wereld om hen heen. Het vormgeven daarvan is een proces van experimenteren waarin niet zelden extremen worden opgezocht.

Hij geeft een voorbeeld: politieke jongerenpartijen zijn vaak meer uitgesproken in hun opvattingen dan de volwassen zusterpartij. Zo lekten in 2020 anti-joodse en pro-nazi appjes uit van jongeren van Forum voor Democratie. Een jaar later besloot de SP dan weer te breken met de jongerentak omdat verschillende leden aangesloten bleken te zijn bij het Communistisch Platform.

Extinction Rebellion

Ook in andere hedendaagse protestbewegingen zie je volgens Van den Berg deze trekjes. Jongere mensen zijn bijvoorbeeld meer uitgesproken over thema’s als genderfluïditeit of klimaatverandering. Denk bijvoorbeeld aan de klimaatactivisten van Extinction Rebellion die een eind willen aan fossiele subsidies en daarom op gezette tijdstippen de A12 blok- keren in Den Haag.

Ook de recente pro-Palestinaprotesten passen volgens Van den Berg in dit rijtje van jonge mensen die grip proberen te krijgen op de wereld om hen heen en uit engagement van zich laten horen. ‘Dat ligt nu onder een vergrootglas omdat we maatschappelijk meer aandacht hebben voor jongeren dan vijftig jaar geleden.’

Voor een tweede vergrootglas, en dus extra zichtbaarheid, zorgen social media. ‘Dat zijn in de eerste plaats middelen om te mobiliseren. Denk maar aan de Twitterrevolutie van 2010 in Iran, die veel demonstranten op de been bracht. Vandaag gebruiken klimaatactivisten of pro Palestinademonstranten Telegram, TikTok, Instagram of andere kanalen. Daarmee kunnen ze heel veel aandacht genereren.’

Wat ook speelt, aldus Van den Berg: jongeren zijn mondiger dan vroeger, en dat heeft voor een deel te maken met opvoeding. ‘In de ontwikkelingspsychologie spreekt men van de verschuiving van een bevelshuishouden naar een onderhandelingshuishouden. Steeds vaker krijgen kinderen een stem in gezinsbeslissingen, bijvoorbeeld in wat ze die avond gaan doen of in de volgende vakantiebestemming. Dat betekent niet dat kinderen alles mogen beslissen, maar als ouders iets beslissen wat kinderen niet aanstaat, dan wordt daarover wel het gesprek gevoerd. Natuurlijk geldt dat niet voor alle gezinnen – de samenleving is meer divers dan vroeger – maar gemiddeld gezien is er wel een verschuiving te zien.’

‘Jongeren geven het aan als ze het ergens niet mee eens zijn’

De toegenomen mondigheid van jongeren is volgens de onderzoeker ook te zien in het onderwijs of op het werk. ‘Jongeren geven het aan als ze het ergens niet mee eens zijn. Wordt daar geen rekening mee gehouden, dan leidt het tot frictie. Ook op de middelbare school leren jongeren op te komen voor waar ze voor staan, grenzen aan te geven en het leven op een assertieve manier vorm te geven. Ze raken gewend aan een meer gelijkwaardige positie en worden getraind om daarin te zitten. Dat kan mee verklaren waarom deze generatie heel zichtbaar is op maatschappelijke thema’s.’

Weifelende weldoeners

Hoe is het gesteld met het engagement van Nijmeegse jongeren? Voor de Radboud Universiteit deed Van den Berg onderzoek naar de wereldverbeterende aspiraties van 1.600 studenten. 86 procent van de Nijmeegse studenten wil, zo blijkt uit het onderzoek, later als professional een duurzame maatschappelijke bijdrage leveren, al verschilt de manier waarop studenten dat voor zich zien nogal. ‘Jongeren kunnen nu kiezen uit een groter palet aan thema’s dan vroeger, waardoor het engagement groter is.’

Binnen de geëngageerde jongeren van de Radboud Universiteit worden volgens het onderzoek van YoungWorks verschillende types onderscheiden. De eigenzinnige voorvechters (12 procent) zijn studenten die zich persoonlijk betrokken voelen bij maatschappelijke uitdagingen en die positieve veranderingen willen brengen in de wereld, voor henzelf en hun gelijkgestemde medestanders.

‘Het is een groep die heel vocaal is, ook op thema’s zoals klimaatverandering en gendergelijkheid. Goede kans dat de organisatoren van de recente pro-Palestinademonstraties op de campus ook bij die groep horen.’

‘Weifelende weldoeners zijn zich nog aan het committeren aan bepaalde ideeën’

Maar lang niet alle Nijmeegse studenten houden zich bezig met demonstreren, blijkt uit Van den Bergs onderzoek. Groter dan de groep eigenzinnige voorvechters is de categorie zelfgerichte optimisten (20 procent), een groep die erg positief is over de toekomst en vooral wil werken aan een comfortabel leven voor zichzelf en mensen in de directe omgeving.

De derde groep, die nog groter is, noemt Van den Berg de weifelende weldoeners (35 procent). ‘Zij zijn zich nog aan het committeren aan bepaalde ideeën, waarden en overtuigingen en proberen hun gedrag daarmee in lijn te brengen. Op zich zijn zij ook bereid om een positieve verandering aan te brengen, alleen weten ze nog niet zo goed op welk vlak.’