Dit jaar, op 10 december, is het precies twee eeuwen geleden dat Ada Lovelace werd geboren als dochter van de Engelse romantische dichter Lord Byron en zijn vrouw Anne Milbanke. Het huwelijk van Byron en Anne was niet opgewassen tegen de frequente affaires van Byron (onder andere met zijn halfzus) en een maand na de geboorte van hun dochter verliet Anne Byron en nam Ada mee. Naar aanleiding van dit afscheid dichtte Lord Byron (in Fare Thee Well):

And when thou wouldst solace gather,
When our child’s first accents flow,
Wilt thou teach her to say “Father!”
Though his care she must forego?

Ada heeft haar beroemde vader nooit meer gezien. Ze erfde van hem een poëtisch en opstandig temperament, en van haar moeder een talent voor wiskunde. Omdat Anne vreesde dat haar dochter ook dichter zou worden, regelde ze voor Ada een gedegen opvoeding als wiskundige. Ada was dol op wiskunde of, zoals zij het noemde, poëtische wetenschap. (Wellicht een idee voor een nieuwe slogan: ‘Bang om te eindigen als dichter? Kom wiskunde studeren in Nijmegen!’)

Ada is beroemd geworden door haar samenwerking met Charles Babbage, de bouwer van de Analytical Engine, de eerste programmeerbare, mechanische rekenmachine. In een artikel beschreef Ada in detail een programma waarmee de Analytical Engine de zogenaamde Bernoulli-getallen kon uitrekenen. Dit was de facto het eerste computerprogramma dat ooit is gepubliceerd. Ada zag ook als eerste dat computers gebruikt kunnen worden voor meer dan rekenen alleen, bijvoorbeeld voor het bewerken van muziek. Ze geloofde echter niet dat computers ooit iets nieuws zouden kunnen bedenken: ‘The Analytical Engine has no pretensions whatever to originate anything. It can do whatever we know how to order it to perform.’

Ada wordt tegenwoordig gezien als een van de pioniers van de digitale revolutie. Ter ere van haar prestaties (en die van alle andere vrouwelijke bètawetenschappers) is 13 oktober uitgeroepen tot Ada Lovelace dag. Dit jaar organiseerde de Nijmeegse opleiding Kunstmatige Intelligentie een druk bezochte bijeenkomst over dAIversity en gender.

Ik moest aan Ada Lovelace denken naar aanleiding van een recent onderzoek waaruit blijkt dat Google online advertenties voor goedbetaalde topfuncties relatief veel vaker laat zien aan mannen dan aan vrouwen. Uitgaande van Ada’s idee dat een computer nooit met iets nieuws komt, zouden medewerkers van Google dit seksistische gedrag doelbewust gecodeerd moeten hebben in de gebruikte algoritmen.

Maar dat is niet zo. Door het gebruik van lerende algoritmen ontwikkelen computers tegenwoordig voortdurend eigen ideeën en vertonen ze onvoorspelbaar gedrag. Soms discrimineren ze hierbij, zoals in het geval van Jacky Alciné, die een foto ontdekte waarop zijn vriendin en hij (beiden zwart) door Google waren geclassificeerd als ‘gorilla’s’. We weten niet precies wat de oorzaak is van het seksistische gedrag van Google’s algoritmen bij de advertenties voor topfuncties. Waarschijnlijk hebben de algoritmen dit gedrag zelf ontwikkeld, gestuurd door de harde logica van de markt. Zo zijn vrouwen voor adverteerders interessanter dan mannen, en hierdoor kunnen advertenties voor topfuncties mogelijk ondergesneeuwd raken in het grote aanbod van concurrerende advertenties. Net zoals bij mensen zullen we ook computers moeten leren dat ze niet mogen discrimineren.

Ada Lovelace zou enthousiast zijn over wat computers tegenwoordig allemaal kunnen en ongetwijfeld ideeën hebben over nieuwe algoritmen op het grensvlak van kunst en wetenschap. Ze zou ook verbaasd zijn dat advertenties voor topfuncties überhaupt getoond worden aan vrouwen. In haar tijd kwamen vrouwen niet in aanmerking voor zulke functies.

Vreemd trouwens dat niemand er aan gedacht heeft om 2015 uit te roepen tot het Ada Lovelace jaar.

Lees alle columns van Frits Vaandrager