‘Heb je vandaag al je Aha!-moment gehad?’, vroeg mijn collega Henk Barendregt ooit toen ik hem tegenkwam bij de koffieautomaat. Gedurende zijn succesvolle carrière heeft Henk veel levens beïnvloed en op dat moment beïnvloedde hij dat van mij: want sindsdien stel ik mijzelf bijna dagelijks de vraag of ik al een Aha!-moment heb gehad. Een Aha!-moment geeft aan dat er vooruitgang is geboekt. Een werkdag zonder Aha!-moment is een verloren dag.

Aha!-momenten hebben iets verslavends. Het zou mij niet verbazen wanneer neurowetenschappers binnenkort ontdekken dat er, op momenten dat je plotseling de oplossing ziet voor een lastig probleem, endorfine of een ander verslavend stofje vrijkomt in de hersenen. Een Aha!-moment is voor een onderzoeker net zoiets als het maken van een doelpunt voor een spits. Wanneer je te lang “droog” staat dan ga je jezelf afvragen of je het nog wel kunt. En net zoals voetballers die op de bank zitten niet scoren, zo hebben ingedutte wetenschappers geen Aha!-momenten meer. Scherp blijven is het devies en ook al staat mijn to-do-lijst nog zo vol, toch probeer ik tijd vrij te maken voor mijn dagelijkse Aha!-moment.

Natuurlijk heb je kleine en grote Aha!-momenten. Wanneer ik na een uur studeren het idee van een artikel snap is dat een Aha!-momentje. Van een geheel andere orde was het knallende Aha!-moment van mijn Hongaarse collega László Babai, die onlangs een nieuwe algoritme voor graaf-isomorfie ontdekte en daarmee een van de belangrijkste open problemen uit de theoretische informatica oploste. Babai is voorzichtig omdat zijn bewijs nog gecheckt moet worden door collega’s, maar wanneer ik zo’n ontdekking zou doen dan zou ik van pure opwinding naakt over de campus gaan rennen. (Jullie zijn gewaarschuwd.)

Nu denken jullie misschien: Gut, echt iets voor een verstrooide professor, zo’n column over Aha!-momenten. Dat kan zo zijn, maar een dagelijks Aha!-moment is goed voor ons allemaal: voor de student die opeens snapt hoe hij een opdracht moet maken, voor de docent die bedenkt hoe hij een theorie begrijpelijk kan uitleggen, voor de promovenda die plotseling ziet hoe ze een experiment gaat aanpakken, voor de ICT-ondersteuner die snapt waarom de RU-website steeds crasht…

De grote problemen waar onze wereld mee worstelt – terrorisme, vluchtelingen, klimaatverandering, overbevolking, biodiversiteit – zijn helaas te complex om op te lossen met een enkel Aha!-moment. Maar onderwijs en onderzoek behoren wel tot de beste instrumenten die we hebben om er iets aan te doen. Wat we nodig hebben zijn héél veel Aha!-momenten van héél veel mensen.

Lees alle columns van Frits Vaandrager