Ik denk tegenwoordig vrijwel elke dag aan Hiroshima. Bij de ingang van mijn faculteit staat namelijk een knalrode lichtbak met daarop: “science with impact”. En boem, meteen heb ik weer de nucleaire paddenstoel in mijn hoofd. Zestien kiloton impact en een blijvende smet op het blazoen van de natuurkunde. Misschien ligt het aan mijn zwartgalligheid, maar dat bord doet ook wat.

“Impact” is een bijzonder populaire metafoor om maatschappelijke relevantie van wetenschap mee uit te drukken, maar ook een erg ongelukkige. Natuurlijk willen we niet om het even welke impact, want dan waren onze natuurkundigen, scheikundigen, of zelfs informatici snel klaar. We willen goede impact. We willen met dat rode bord memoreren dat de miljarden die de samenleving uitgeeft aan wetenschappelijk onderzoek leiden tot dingen waar de belastingbetaler wat aan heeft. Of in andere woorden: dat onze wetenschap bijdraagt aan een betere wereld.

Natuurlijk zijn we het vaak niet eens over wat dat is: een betere wereld. Daar moet een samenleving dus af en toe eens een stevig gesprek over voeren. “Better Living Through Chemistry” was de slogan van een grote pesticidenfabrikant, maar daar trappen we niet zomaar meer in. Dat er wat te kiezen valt, dat sommigen meer voordeel halen uit ons onderzoek dan anderen, dat niet alle innovatie blind omarmd moet worden, dat alles verdwijnt achter het simpele woordje “impact”.

Wat ook verdwijnt is de wederkerigheid van de relatie met de maatschappij. Net zoals de bom, suggereert de ballistische beeldspraak van “impact” dat wij hier wetenschappelijke ontdekkingen over de schutting gooien. Als we dan goed mikken, op de juist doelgroep, met de juiste techniek, dan maken we een flinke klap. Ook hier is de metafoor weer fundamenteel misleidend.

Succesvolle innovatie maak je door samenwerking met maatschappelijke partners. Dat weten ze in de scheikunde maar al te goed, want daar is de verwevenheid met het bedrijfsleven al intens sinds de negentiende eeuw. Kennis die bijdraagt aan een betere wereld vereist overleg, een conversatie over zowel waar we beter van worden, wat “beter’ betekent, als hoe onze kennis daaraan kan bijdragen. “Impact” verhult de nood aan dat gesprek.

Nee, van mij mag er een bommetje op dat bord.

Metaforisch, natuurlijk.

Lees alle columns van Willem Halffman