De campus is vrijwel uitgestorven: bijna alle studenten zijn vertrokken en de laatste achtergebleven docenten zijn druk met het nakijken van tentamens of worstelen zich door scripties. Voor de paar resterende trouwe lezers van voxweb.nl heb ik een leestip, een boek dat absoluut mee moet in de koffer op vakantie: De Stamhouder van Alexander Münninghoff.

In dit boek vertelt Münninghoff het met de Europese geschiedenis vervlochten verhaal van zijn familie: over zijn sluwe grootvader, die in Letland een immens zakenimperium wist op te bouwen en met zijn gezin net voor de inval van de Russen naar Nederland vluchtte, over zijn vader Frans, die in de Tweede wereldoorlog voor de Waffen SS vocht, over zijn Baltisch-Duits-Russische moeder Wera, die door grootvader nooit werd geaccepteerd, en over zichzelf, de stamhouder die in 1944 tijdens een bombardement in Polen werd geboren. Het boek staat zo vol spectaculaire gebeurtenissen dat ik het ademloos heb uitgelezen. Zo bracht Frans kort voor de oorlog een weekend door met de broers John en Robert Kennedy, en debatteerden met hen over Hitler en de Nazi’s. Tijdens de oorlog hielp grootvader de Nederlandse regering bij een geheime missie om een topambtenaar naar Londen te krijgen. Na de oorlog scheidden Wera en Frans, en vluchtte Wera met Alexander naar Duitsland. Grootvader arrangeerde vervolgens een Bonnie&Clyde-achtig echtpaar dat Alexander met chloroform bedwelmde, kidnapte en terugbracht naar Nederland. Wat een verhalen!

De Stamhouder is knap en met subtiele humor geschreven. Tijdens het lezen moest ik regelmatig denken aan Buddenbrooks, de roman waar Thomas Mann de Nobelprijs voor heeft gekregen en die ook gaat over de bloei en neergang van een koopmansgeslacht. Een cruciaal verschil tussen beide boeken is dat Buddenbrooks een roman is, een creatieve schepping van de schrijver, terwijl in De Stamhouder alles echt is gebeurd. Dit gegeven is fascinerend maar soms ook verwarrend. Ik heb van Vladimir Nabokov geleerd dat je bij literatuur nooit mag zeggen dat het ‘waar’ is of ‘echt gebeurd’: daarmee beledig je zowel de kunst als de waarheid. In een roman van Maarten ’t Hart stapt de hoofdpersoon een huis uit waar net iemand is overleden en ziet dan een vrouw lopen met een kinderwagen. Tijdens een literaire bijeenkomst kreeg ’t Hart ooit de vraag voorgelegd waarom hij dit cliché had opgenomen in zijn roman. ‘Maar zo is het echt gebeurd!’ antwoordde ’t Hart en diskwalificeerde hiermee zichzelf als schrijver. Zou het toeval zijn dat Maarten ’t Hart in een filmpje op YouTube De Stamhouder de hemel in prijst?

Juist omdat alles in De Stamhouder echt is gebeurd, sla je als lezer onherroepelijk aan het vergelijken. Waarom gebeurt er in mijn eigen familie zo weinig? Zijn wij dan saai ofzo? Na lezing van het boek heb ik kortstondig overwogen om kapitaal te vergaren via illegale wapenhandel, te gaan spioneren voor de CIA, als Jihadist naar Syrië te reizen, en met zoveel mogelijk vrouwen het bed in te duiken en kinderen te verwekken. Hiermee zou ik mijn kleinkinderen dan basismateriaal bezorgen voor een net zo spannend boek. Maar uiteindelijk geef ik toch de voorkeur aan mijn huidige bestaan als wetenschapper dat trouwens ook vol zit met spannende gebeurtenissen, maar die hebben een meer intellectueel karakter.

Gedurende mijn studententijd in Leiden heb ik Münninghoff diverse malen ontmoet bij bijeenkomsten van schaakgezelschap Morphy. Toen al grossierde hij in geweldige verhalen over ontmoetingen met beroemde schakers en avonturen als journalist in Oost-Europa. Maar ik kon destijds niet vermoeden dat hij ooit nog eens zo’n prachtig boek zou schrijven.

Lees alle columns van Frits Vaandrager