De Vierdaagse heeft verdraaid veel weg van een bedevaart, beweert columnist Adriaan Duiveman.' Zoals de vrome pelgrims onderweg werden geholpen door vriendelijke dorpelingen, zo worden de Vierdaagselopers door kinderen langs de kant getrakteerd op snoepgoed, stukjes meloen en ijs.'

Parochies fuseren, bisdommen slinken en priesters worden ingevlogen uit de voormalige missiegebieden. Maar terwijl de kerken leeglopen, loopt de pelgrimstocht naar Santiago de Compostella vol. Vorig jaar liepen 446.035 pelgrims de Camino. Dat was een record, constateerde het Katholiek Nieuwsblad verheugd. Maar, zo stelde de redacteur daarna ietwat beteuterd vast: er zitten steeds meer ongelovigen tussen.

Ik ken een atheïste die de Camino maar liefst twee keer gelopen heeft. Vanuit Frankrijk nog wel. Beide keren haalde ze Santiago, maar de botjes van de Heilige Jacobus heeft ze nooit gezien. ‘Het was me veel te druk bij de kathedraal.’

Waarom, vroeg ik verbaasd, zou je dan dat hele stuk wandelen? Waarom zou je wekenlang langs paaltjes met schelpen slenteren en op slaapzalen met snurkende midlifecrisers pitten, als je daarmee niet je postmortale proeftijd in het Voorgeborchte inkort?

De ongelovige pelgrim vertelde me over de eenzame introspectie onder de brandende Spaanse zon, maar ook over de goede gesprekken met andere lopers, over het kameraadschap dat ze voelde door het gedeelde doel. Zoals ze over haar wandelavontuur sprak, had het toch verdraaid veel weg van religie. Net zoals de Vierdaagse ook een religieus ritueel is. Beter nog, het is een soort bedevaart.

‘EHBO-vrijwilligers prikken de blaren door zoals de monniken de heilzoekers in hun hospitalen opvingen’

Er zijn veel overeenkomsten. Zoals de vrome pelgrims onderweg werden geholpen door vriendelijke dorpelingen, zo worden de Vierdaagselopers door kinderen langs de kant getrakteerd op snoepgoed, stukjes meloen en ijs. EHBO-vrijwilligers prikken de blaren door zoals de monniken de heilzoekers in hun hospitalen opvingen. En Nijmeegse wandelaars lopen vier (lange) rondjes rond de Stevenstoren zoals Hadjgangers de zeven Tawaf rond de Kaäba.

Maar, werpt de lezer nu vast tegen: er staat toch geen hemelse beloning tegenover? Met een Vierdaagsekruisje op je borst schuift Petrus je toch niet door naar de priority lane?

Ook dat valt te bezien. Volgens een van de grondleggers van de sociologie, Émile Durkheim, draait religie om collectieve rituelen. In de geschiedenis, zo beweerde hij, ‘vinden we geen religie zonder kerk’. Het begrip ‘kerk’ gebruikt de socioloog hier in brede zin: het gaat om een groep mensen die de religie aanhangt, of beter nog, een groep mensen die de religie is. Durkheim dacht namelijk dat de religieuze beleving van mensen eigenlijk een beleving van groepsgevoel was. Dat groepsgevoel voelt zo bijzonder dat we het als iets bovennatuurlijks zien. Durkheim noemde het ‘collectief bruisen’.

Volgens mij zien we vrijdag aan de Via Gladiola niets anders dan collectief bruisen. Terwijl de pelgrims met verbeten pijn en zichtbare opluchting de laatste meters afleggen, danst de gemeenschap. De eindstreep van hun vrijwillige lijdensweg is voor de seculiere pelgrim de zevende hemel.

Lees alle columns van Adriaan Duiveman