Ik ben, zoals ik hier eerder heb beleden, overtuigd atheïst. Toch vind ik religie bijzonder interessant en geloof ik dat je van allerlei religieuze tradities en praktijken een boel kan leren. Van de Islam: het belang van collectieve verantwoordelijkheid, zoals bijvoorbeeld uitgedrukt in de zakat, of de opdracht om te leren. Van het Boeddhisme: praktijken van zelfrelativering en innerlijke rust. Van natuurgodsdiensten: onze fundamentele verbondenheid met de natuurlijke wereld.

In het Katholicisme krijg ik steeds meer respect voor de logica van berouw, boetedoening en vergeving. Je maakt een misstap, je begrijpt en erkent je fout, je aanvaardt je boete en wordt vervolgens vergeven. Je overschrijding van de collectieve normen wordt je dus niet je leven lang nagedragen. Het is onbehoorlijk om, na de boetedoening, je die fout voortdurend weer onder de neus te wrijven.

Vroeger vond ik dat een recept voor hypocrisie: een manier om weg te komen met allerlei dubieus gedrag. Ik begrijp echter steeds beter de nadelen van het alternatief. In de Puriteinse logica blijf je altijd zondig. Vergeven is eigenlijk niet aan de mensen, maar aan het Laatste Oordeel. Je draagt je zonden dus voortdurend met je mee.

De praktijk van vergeving uit de gemeenschap is veel taaier. Berouw betekent: diep door het stof gaan, jezelf publiekelijk vernederen en hopen dat iedereen erkent dat je opnieuw geboren bent. Er is eigenlijk geen boete, alleen doorvoeld besef dat je door en door fout bent. Omdat er geen afrekening is, is er geen verlossende afsluiting en kan de gemeenschap je de misstap blijven nadragen. Zolang het publieke berouw niet iedereen overtuigt, staat het elk vrij om met jou, als zondige voorbeeld, de collectieve normen nog even te onderstrepen. De enige echt beschikbare straffen zijn de schandpaal, verbanning, of desnoods de brandstapel.

Boete en vergeving zijn dus niet alleen een gebaar naar de schuldige toe, maar ook naar de gemeenschap eromheen. Op een bepaald moment is het klaar, is het genoeg, en blijven we de misstap niet voortdurend meer verwijtend in herinnering brengen.

Met de jaren, wordt mijn oude, principiële atheïsme wat milder, geloof ik. Berouw, boete, vergeving – het is zo gek nog niet.

Lees alle columns van Willem Halffman