Van valse patenten tot neptijdschriften, de zwarte markt voor nepwetenschap wordt steeds gehaaider, ziet columnist Willem Halffman. 'Zelfs de wetenschapsdetectives werden er een beetje moedeloos van.'

Ik bracht net drie dagen door met een paar dozijn wetenschapsdetectives die speuren naar dubieuze wetenschappelijke publicaties. Ze ontmaskerden de bedenker van een nepmiddel tegen Covid-19, ontleedden artikelen van de beruchte keelchirurg die nu zijn dagen in een Spaanse gevangenis slijt, en legden de dubieuze handel in wetenschappelijk auteurschap bloot waar ik eerder over schreef.

Ik dacht dat ik inmiddels een redelijk beeld had van de zwarte markt in nepwetenschap, maar de speurders weten me altijd weer te verrassen. Zo is er blijkbaar ook handel in bewijs voor nep-cv’s. In veel landen worden wetenschappers namelijk niet meer uitsluitend beoordeeld op hoeveel publicaties of citaties ze hebben, maar ook op hoeveel patenten ze hebben, of hun presentaties op conferenties, of eventueel hun economische impact met een spin-off bedrijf. Ook dat valt allemaal te vervalsen.

Doorgaans is het niet zo moeilijk om een bedrijf op te zetten en te laten registreren. Nu kan je daar ook wat patenten aan laten hangen, triviaal, maar wel geregistreerd. De aangeboden Indiase patenten zijn niet zo duur, voor Duitsland of Engeland vragen ze wat meer, maar makelaars op de zwarte markt beloven binnen een paar weken wat te regelen.

Internationale wetenschappelijke prijzen, boeken of bewijzen van onderzoeksfinanciering worden ook verhandeld. Als een universiteit zo’n cv wil controleren, zorgen de makelaars ervoor dat er wat te vinden valt op het internet, zelfs in de databases van patentbureaus. Nieuw voor mij was ook dat die nep-cv’s onder andere worden gebruikt voor visa-aanvragen, waardoor het voor bonafide niet-Westerse wetenschappers steeds moeilijker wordt om internationale congressen te bezoeken of een beurs te krijgen.

We hadden het ook over gekaapte tijdschriften. Dat gaat bijvoorbeeld zo: een wetenschappelijk tijdschrift gaat bankroet. De kaper neemt het webadres over en zet een frontje op, waarachter enkel nog de betalingen voor open access worden geïnd. De artikelen komen nog uit, maar zonder peer review of fatsoenlijke afhandeling. Soms zetten kapers een website op die nauwelijks verschilt van een echt tijdschrift. De deur staat zo open voor twijfelachtige publicaties die mogelijk wel in ‘de literatuur’ belanden.

De detectives werden er een beetje moedeloos van, al hadden ze toch nog een optimistische noot: ‘De meeste wetenschappers hebben het toch te druk om veel artikelen te lezen.’

Maar dat kon me niet echt opbeuren.

Lees alle columns van Willem Halffman