Economen
-
Adriaan Duiveman. Foto: Dick van Aalst
Economie: is dat een studie, of een verhufteringsprogramma? Amerikaanse onderzoeken naar het morele kompas van economiestudenten laten een verontrustend patroon zien. In allerlei spellen en enquêtes blijken de studenten steeds zelfzuchtiger naarmate ze langer op de universiteit zitten. Ze accepteren sneller steekpenningen, verzwijgen vaker op straat gevonden bankbiljetten en blijken zelfs minder prijzengeld in een troostprijs voor verliezers te investeren. Economen worden aso’s.
Zit die verhuftering in de Amerikaanse curricula? Als dat zo is, dan moeten we ons ook in Nederland zorgen maken. In een recent boek stelt economisch geograaf Ewald Engelen dat Angelsaksisch marktfundamentalisme ook onze economiestudies heeft overgenomen. Hij ziet een ‘tegen indoctrinatie aanleunend gebrek aan diversiteit in de theorieën’. Over morele en sociale gevolgen van financieel beleid wordt niet tot nauwelijks gesproken.
Engelens analyse wordt gestaafd door data van een groep opstandige economiestudenten: Rethinking Economics NL. In een evaluatie van de Nederlandse curricula in 2019 constateerden ze dat maar liefst 86 procent van de stof was gebaseerd op neoklassieke aannames – dat enge marktfundamentalisme. In onze collegezalen worden de toekomstige bazen van banken en ministeries opgekweekt tot laissez-fairefanatici.
Engelen heeft het voornamelijk over de economiestudies in Amsterdam, Rotterdam en Tilburg. De Radboud kan anders zijn. Misschien dat hier, aan de Waal, het Rijnland nog wel te vinden is. Er zijn hoopvolle signalen.
Zo publiceerden economiestudenten van onze universiteit vorige maand een rapport over het leenstelsel. Hun conclusie is helder: het huidige schuldensysteem moet zo snel mogelijk vervangen worden door een socialer alternatief. Onderwijs, zo schrijven ze, is meer dan een investering in jezelf. Studeren is een publiek goed.
In NRC schreef Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en Economisch Beleid aan onze universiteit, minstens zo verstandige woorden. De lonen zijn te laag, beleggers drijven huizenprijzen op en farmaceuten vragen exorbitante bedragen voor medicijnen. Een magische onzichtbare hand, zo betoogt Sent, kan deze problemen niet oplossen: ‘Een overheid met lef kan de markt africhten in dienst van het algemeen belang.’
Gelukkig. In de colleges van Sent zullen de studenten in ieder geval niet verhufteren.
Lees alle columns van Adriaan Duiveman
A. van der Hals schreef op 18 augustus 2021 om 15:43
Het is de laatste jaren nogal populair geworden om economen te bashen, en te beweren dat ze slechts worden onderwezen in een marktfundamentalistisch paradigma. Nu denk ik dat er voldoende te verbeteren is aan het economieonderwijs (meer ruimte voor geschiedenis, filosofie, complexiteitsdenken, kwalitatieve benaderingen..), zeker in Amerika, maar ‘neoklassieke’ economie is absoluut niet pro-markt bij definitie. Een groot deel van de linkse economen (Piketty, Rodrik, Stiglitz, Krugman, Solow) zijn neoklassieke economen, wat toch wat lastig te vereenzelvigen valt met bovenstaand verhaal.
Sterker nog, de grondlegger van de moderne economie, Paul Samuelson, was expliciet centrum-links. Friedrich Hayek, die tegenwoordig vaak met Milton Friedman wordt gezien als grondleggers van het neoliberalisme, verzette zich juist tegen de neoklassieken, o.a. omdat neoklassieke modellen argumenten boden voor overheidsingrijpen (quelle horreur).
Dit constante gehamer op hoe marktfundamentalistisch het ‘neoklassieke’ onderwijs wel niet is, is problematisch, omdat het, in de woorden van de econome Diane Coyle van de universiteit van Cambridge, “economen in staat stelt de kritiek simpelweg af te wijzen als ongefundeerd, en hen daarmee weg laat komen met heel veel andere problemen”.
Begrijp me niet verkeerd, ik ben geheel voor het kritisch bekijken van vakgebieden. Maar ik denk dat dat wel beter zal gaan, als het vakgebied ook daadwerkelijk begrepen wordt en eerlijk wordt weergegeven. Ook door Ewald Engelen en Rethinking Economics NL wordt dat simpelweg vaak niet gedaan.
Eelke de Jong schreef op 19 augustus 2021 om 12:40
Als reactie op het bestaande hieronder alvast een klein deel van mijn afscheidscollege dat ik op 29 oktober hoop te houden. “Vanaf de oprichting van de opleiding is economie in brede zin opgevat als het vak dat de verwerving (productie), consumptie en verdeling van goederen en diensten bestudeert. Verder is als uitgangsput genomen dat in de praktijk bijna alle afgestudeerden van opleidingen economie een beroep buiten de wetenschap kiezen. Hen opleiden tot wetenschappers heeft geen zin. Naast economie dienen ze ook kennis te hebben van andere disciplines als bestuurskunde en politicologie. Dit doel kwam tot uiting in de naam Beleidsgerichte Economie. Nadat de opleiding aan het begin van de eeuw van naam veranderde en Economie en bedrijfseconomie is gaan heten, is dit streven naar aandacht voor andere disciplines verwoord in de term Economie+. In de loop van de tijd is meer dan voorheen aandacht besteed aan sociologie (cultuur) en psychologie (gedragseconomie).”
Het onderzoek van Rethinking Economics NL getiteld “Thinking like an economist?” laat deze pluriformiteit van de Nijmeegse opleiding ook zien. Onze opleiding besteedt van alle opleidingen volgens hen het meeste te aandacht aan andere stromingen dan de neoklassieke economie.
De basis voor aandacht voor de verschillende stromingen is het besef dat we als mensen maar een beperkte cognitieve capaciteit hebben en dus maar een deel van de informatie gebruiken. Alle nieuwe informatie plaatsen we binnen een bestaand raamwerk. Dit kan tot een beperkte visie leiden. Dit geldt voor main stream economen maar ook voor anderen. Zo valt het mij op dat bij velen de naam Raghuran Rajan niets zegt. Terwijl hij als hoofdeconoom van het Internationaal Monetair Fonds in augustus 2005 tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van centrale bankiers precies heeft voorspeld hoe de financiële crisis zich zou ontwikkelen. Twee jaar later gebeurde het op de door hem voorspelde manier. De les uit deze en andere voorvallen is om altijd open te blijven staan voor afwijkende meningen en dat hoeven niet alleen meningen uit een alternatieve hoek te zijn.
Prof.dr. Eelke de Jong