De Radboud Universiteit geeft Nijmegen een lustrumcadeau: twee luisterschalen aan de Waaloever. Maar wat betekenen die stalen schotels eigenlijk? Columnist Adriaan Duiveman stelt dat de Nijmeegse universiteit kan leren van een Leuvens lustrumkunstwerk dat weinig aan de verbeelding overlaat.

Het staat midden op het Ladeuzeplein in Leuven, tegenover het neorenaissancepaleis dat dienst doet als universiteitsbibliotheek en tussen de negentiende-eeuwse herenhuizen. Het sculptuur genaamd ‘Totem’ is een 23 meter lange gedenknaald. Maar er is iets geks met die naald. Bovenin heeft de kunstenaar Jan Fabre een kever van drie meter gespietst. Het beest ligt met zijn pootjes hulpeloos ten hemel gericht.

Ik fiets er sinds twee maanden elke dag langs, op weg naar mijn kantoor in de Leuvense Letterenfaculteit, en ik blijf me erover verbazen. Heeft er een ongelukkige kever model voor gestaan? Waarom zou je die arme geleedpotige spiesen? En wat zegt dit over mijn nieuwe werkgever?

De gespietste kever was namelijk een cadeautje van de universiteit aan de stad in 2004. Toen bestond de Leuvense academie maar liefst 575 jaar. De Radboud Universiteit gaf voor haar recente eeuwviering de stad Nijmegen ook een sculptuur cadeau. Er komen twee grote luisterschalen aan de Waal. De twee stalen schotels staan, aldus collegevoorzitter Daniël Wigboldus, symbool voor kernwaarden van de universiteit: nieuwsgierigheid en reflectie.

Toegegeven, je hebt er wel een beetje verbeeldingskracht voor nodig.

De Amerikaanse filosoof Thi Nguyen stelt dat gemeenschappen via monumenten met hun leden communiceren. Beter nog, een monument is een kunstzinnige commitment van een gemeenschap aan bepaalde waarden en doelen. Een sculptuur kan, schrijft Nguyen, voor het collectief zijn als een post-it op je badkamerspiegel met daarop de tekst ‘geloof in jezelf’.

Maar ja, die post-it kan je tenminste lezen. Een kunstwerk, daarentegen, is niet altijd zo makkelijk te decoderen. Toch, zo betoogt Nguyen, zit daarin nou juist de kracht van een monument. ‘Kunst,’ schrijft hij, ‘geeft de mogelijkheid om dingen te communiceren die te glibberig, te onuitspreekbaar en te ongrijpbaar zijn om samengevat te worden in een niet-artistieke stelling’. Een monument, vervolgt Nguyen, kan ‘emoties op een delicate, genuanceerde en gevoelige manier’ overbrengen.

Maar kan kunst ook te delicaat, te genuanceerd en te gevoelig zijn? Zo delicaat, genuanceerd en gevoelig dat je geen flauw idee meer hebt wat de boodschap moet zijn? Bij de onthulling had Fabre wel een verklaring voor zijn totem. Die kever, zo vertelde hij in een interview, ‘is het geheugen van de natuur, een soort oudste computer ter wereld, een radar van het menselijk bestaan’. Door dat geheugen, die computer en die radar aan een naald te spiesen, meende Fabre, brengt het ‘een eerbetoon (…) aan de kennis, de schoonheid, kortom, aan de poëzie van het bestaan’. Juist ja.

‘Kan kunst ook te delicaat, te genuanceerd en te gevoelig zijn?’

(Overigens: Fabre werd in 2022 veroordeeld voor 18 maanden voorwaardelijk wegens seksueel grensoverschrijdend gedrag. De gemeente heeft besloten om zijn totem te laten staan. Volgens schepen Denise Vandevoort is er namelijk ‘een verschil tussen een kunstwerk en de kunstenaar’. Voor zover ik weet zijn er nog geen plannen om de kever te verwisselen voor Fabre.)

Op een plein om de hoek staat een ander lustrumkunstwerk van de KU Leuven, onthuld toen de universiteit 550 jaar bestond. Destijds kreeg het felle kritiek van studentenorganisaties. Het zou namelijk stigmatiserend zijn voor studenten. Het sculptuur is een bronzen mannetje die met een hand een boek openhoudt. Met zijn andere hand giet hij een pintje in zijn doorgezaagde hersenpan. Fons Sapientiae heet het kunstwerk, ‘Bron van Wijsheid’, maar de Leuvenaren noemen het inmiddels liefkozend ‘Fonske’.

Fonske laat weinig aan de verbeelding over. Elke kijker snapt precies waar het Leuvense studentenleven om zou moeten draaien: boeken lezen en bier drinken. Dat gaf me een idee. Wat nou als we die luisterschalen aan de Waal een kwartslag draaien en naar de hemel richten? Als symbool voor de transcendente, hogere waarheid die de katholieke universiteit zoekt?

En zullen we er daarna een bierfontein in installeren? Dan hebben de naastgelegen roeiers van Phocas er ook nog wat aan.

Lees alle columns van Adriaan Duiveman