De psychologie bevindt zich sinds kort min of meer in een crisis. Bij een poging om honderd resultaten te reproduceren, die eerder waren gepubliceerd in vooraanstaande psychologische tijdschriften, lukte dit in minder dan de helft van de gevallen. ‘Is psychologie een flutwetenschap?’ kopt Vox. De problemen met de reproduceerbaarheid van onderzoek beperken zich niet tot de psychologie. In een invloedrijk artikel uit 2005 betoogt auteur John Ioannidis al dat voor het merendeel van de wetenschapsgebieden de meerderheid van de gepubliceerde onderzoeksresultaten gewoon fout is. Ik durf geen percentage te geven, maar ook binnen mijn eigen vakgebied, de informatica, deugen veel artikelen niet: resultaten zijn niet reproduceerbaar, algoritmen zijn gewoon fout en er zitten gaten in wiskundige bewijzen. Deze problemen zijn natuurlijk niet nieuw. In zijn boek Surely You’re Joking, Mr Feynman! vertelt de beroemde natuurkundige Richard Feynman over een gesprek dat hij omstreeks 1947 voerde met een psychologe. Uit eerder onderzoek door anderen was gebleken dat onder bepaalde omstandigheden X ratten een bepaald gedrag A vertoonden. De psychologe wilde nu onderzoeken of onder aangepaste omstandigheden Y de ratten nog steeds A zouden doen. Feynman legde haar uit dat ze dan eerst het oorspronkelijke experiment moest herhalen (conditie X leidt tot A) en dat ze daarna, als dit was gelukt, de omstandigheden moest aanpassen om te kijken of ook conditie Y tot A leidt. De psychologe vond dit een heel goed idee en ging er mee naar haar hoogleraar. Die verwierp de suggestie van Feynman echter en vond het een verspilling van tijd om het werk van anderen over te doen. Volgens Feynman heeft de opstelling van deze hoogleraar, en alle problemen met reproduceerbaarheid van onderzoek die er uit voort vloeien, alles te maken met wetenschappelijke integriteit. Als wetenschapper moet je extreem integer zijn. Dit begint er mee dat je jezelf niet voor de gek houdt. Wanneer je denkt dat je een resultaat hebt moet je altijd afvragen of je er echt zeker van bent. Heb je alle alternatieve verklaringen echt uitgesloten? Vallen er echt geen gaten te schieten in je redenering? Pas als je volledig overtuigd bent van de juistheid van je resultaten mag je publiceren. De beslissing om te publiceren mag vervolgens niet afhangen van de uitkomst van je experimenten: ook negatieve resultaten moet je publiceren. Ik ben het eens met Feynman en denk dat de problemen met reproduceerbaarheid van onderzoek binnen de psychologie en andere wetenschapsgebieden alles te maken hebben met wetenschappelijke integriteit. Maar betekent dit dan dat de meerderheid van de wetenschappers niet integer is? Dat we in Nederland honderden Diederik Stapels hebben? Dit is de beangstigende vraag die zich opdringt. Feynman besluit zijn boek met de volgende schitterende passage: “So I have just one wish for you – the  good luck to be somewhere where you are free to maintain the kind of integrity I have described, and  where you  do  not  feel  forced by  a  need  to  maintain your  position  in  the organization or financial support, or so on, to lose your integrity. May you have that freedom.” De vraag die wij onszelf moeten stellen is of universiteiten op dit moment de plek zijn waar onderzoekers vrij kunnen zijn in de zin zoals Feynman die beschrijft.

Lees alle columns van Martine Zuidweg