Gaan wetenschap en melancholie samen? De vraag kwam bij me op nadat ik in de Volkskrant een kort interview las met hersenonderzoeker Dick Swaab. Controversiële man, omdat hij beweert dat we onze hersenen zijn en vooral ook omdat hij beweert dat hij niet begrijpt waarom mensen hem niet begrijpen. Met zoveel onbegrip om je heen, zou je zo zeggen, moet het je soms droef te moede worden. Niets lijkt echter minder waar: ook na zijn emeritaat werkt Swaab zich nog steeds het schompes. De strijd tegen bijgeloof en misverstand, new age en achterlijkheid dient te worden voortgezet. Voor gezelligheid heeft hij, ook na zijn pensionering, geen tijd. Zelfs zaterdags werkt hij onverdroten door. De Engelse filosoof Richard Burton schreef in The Anatomy of Melancholy (1621) dat arbeid het krachtigste medicijn is tegen melancholie. Wie bij de pakken neer zit, moet niet zeuren en gewoon de mouwen opstropen. Werken helpt altijd en overal. Robinson Crusoë gaat boekhouden om te overleven op een onbegrijpelijk en onbewoond eiland. Burton zelf bracht zijn centrale gedachte ook in praktijk. Toen hij de eerste versie van zijn boek af had, was hij niet tevreden over wat tot stand was gebracht. De rest van zijn leven werkte hij aan zijn magnum opus wetende dat het nooit af zou komen. Zou achter de eindeloze werklust van Swaab een neiging tot melancholie schuilgaan? In het interview vertelt hij dat hij soms niet werkt en met zijn vrouw naar de bioscoop gaat. Waarom verbaasde het me niet toen ik las dat Lars von Triers Melancholia een lievelingsfilm van de hersenonderzoeker was? In die film wordt het verhaal verteld van een familie die de laatste uren van moeder aarde meemaakt. Een grote, vreemde planeet, die de naam ‘Melancholia’ draagt, is uit koers geraakt en zal onvermijdelijk gaan botsen met de aarde. Wat doen mensen, zo vraagt Von Trier, als alles zinloos is geworden? De één verdrinkt in angst, de ander bereidt zich dapper voor op het onvermijdelijke. Zou Swaab begrijpen dat zijn critici de zinloosheid van Von Triers universum ook in zijn eigen werk bespeuren? Zou zijn eigen hersenonderzoek het gevolg zijn van melancholie? Is, tot slot, het onbegrip dat zijn werk oproept te vergelijken met het onbegrip dat mensen hebben voor een duistere planeet die op ons afkomt en ons zal vernietigen?

Lees alle columns van Paul van den Broek