‘Wat heeft dat onderzoek dat je gedaan hebt nu eigenlijk opgeleverd?’ vraagt een oom van me uit de bouwwereld zich hardop af. Mijn reflex is om snel in de verdediging te schieten, merk ik. Want het moet natuurlijk niet zo lijken dat we een stelletje hobbyisten zijn die in de ivoren toren belastinggeld over de balk smijten om onze persoonlijke intellectuele interesses te bevredigen. Nut, toepassing, ziektes genezen, valorisatie, schreeuwt mijn onderbewuste.

‘Ik heb fundamenteel onderzoek gedaan waarmee we proberen beter te snappen hoe de hersenen van gezonde mensen werken’, antwoord ik vaak op zulke vragen, ‘Maar het type hersenactiviteit dat ik probeer te begrijpen is gekoppeld aan allerlei aandoeningen zoals schizofrenie en autisme, dus kan op termijn ook bijdragen aan het genezen daarvan.’ Voilà, de maatschappelijke relevantie waar het publiek – en onderzoeksfinanciers – om vragen.

Toch knaagt zo’n antwoord altijd een beetje aan mijn geweten. Want het schept verkeerde verwachtingen. Wanneer kunnen we dan medicijnen verwachten? En kun je mijn kind/vader/buurman met Parkinson/ADHD/autisme dan niet onderzoeken in je lab? Het kan zo ontzettend inefficiënt en onnodig traag lijken, dat onderzoek doen.

Volgens mij schieten we onszelf in de voet als we te veel de koppeling met maatschappelijke problemen en ziektes proberen te leggen. Directe en concrete toepassingen zijn niet de legitimering van fundamenteel onderzoek. Het primaire doel is uiteindelijk toch vooral het begrijpen van de wereld om ons heen. Dit ‘willen begrijpen’ is een grote drijfveer van onze menselijke soort die ons evolutionair zo succesvol heeft gemaakt. Lijkt mij toch de ultieme maatschappelijk relevantie.

Fundamenteel onderzoek geeft antwoorden op vragen die we morgen pas stellen. Bruggen bouwen we dankzij Newton, we letten op hygiëne dankzij de ontdekking van bacteriën, en zonder Einstein had GPS nooit fatsoenlijk gewerkt. Andersom kan  toepassingsgericht onderzoek innovatie zelfs in de weg zitten, dat had autobouwer Henry Ford al door: ‘als ik aan mensen had gevraagd wat ze wilden, dan hadden ze ‘snellere paarden’ gezegd’.

Dus beste oom Ruud, nee, mijn onderzoek heeft niets direct maatschappelijk relevants opgeleverd. En dat was ook precies de bedoeling.

Lees alle columns van Stan van Pelt