Belg aan de Waal is zijn alter ego. Ken Lambeets streek kort geleden vanuit Brussel neer in Nijmegen en is nieuw op de redactie van Vox. De komende maanden schrijft hij over zijn ervaringen. Deel 11: Onder rectoren.

Achter de coulissen van de Vlaamse universiteiten worden veel politieke spelletjes gespeeld. Remy Amkreutz, de onderwijsspecialist van de Vlaamse krant De Morgen, schreef er met Onder Rectoren – een knipoog naar de beroemde sleutelroman van Willem Frederik Hermans – een onderhoudend boek over.

Een groot verschil tussen Nederlandse en Vlaamse universiteiten is de manier waarop rectoren worden verkozen. In Nederland gebeurt de verkiezing van bestuursleden vooral binnenskamers: aan de Radboud Universiteit legt de benoemingscommissie een kandidaat voor aan het Stichtingsbestuur, die vervolgens een keuze maakt. In Vlaanderen daarentegen beslissen (afvaardigingen van) personeel en studenten wie de universiteit bestuurt. Aan de Universiteit Gent zijn er bijvoorbeeld maar liefst 50.000 stemgerechtigde kiezers.

Dat verklaart waarom rectorsverkiezingen in Vlaanderen zo vaak het nationale nieuws halen. Net zoals echte politici voeren kandidaat-rectoren campagnes waarin veel tijd en geld kruipt. In rectorsdebatten wordt uitgebreid stilgestaan bij de fundamentele rol van de universiteit, de verhouding tussen de universiteit en de stad en de levenbeschouwelijke achtergrond van de instellingen. Zo verhogen de verkiezingen de betrokkenheid van studenten en medewerkers bij de universiteit.

Maar die open verkiezingen hebben ook een keerzijde. Kandidaat-rectoren hebben heuse campagneteams die achter de schermen media en kiezers zoveel mogelijk proberen te beïnvloeden. De bitse gevechten om de macht zijn niet altijd fraai. Amkreutz blikt onder andere terug op de rectorsverkiezingen aan de Universiteit Gent, waar in 2018 negen stemrondes nodig zijn om de nieuwe rector te verkiezen. Het kamp van rectorskandidaat Van de Walle haalt niet de nodige tweederdemeerderheid, het verliezende kamp weigert vijf stemrondes lang om de handdoek in de ring te gooien. Daarna duurt het nog eens vier stemrondes eer Van de Walle voldoende stemmen haalt om rector te worden. De verkiezingen houden de UGent negen maanden lang in een wurggreep, tot groot jolijt van de andere universiteiten.

Ook in Leuven kunnen ze er wat van. In 2017 strijden rector Rik Torfs en uitdager Luc Sels voor het rectorschap. De debatten verlopen rustig, tot Sels vlak voor de verkiezingen een klacht neerlegt bij de verkiezingscommissie. Reden? Een directeur van de rectorale diensten – en dus uit het kamp-Torfs – heeft een mail gestuurd naar een vicerector met de vraag om zoveel mogelijk volmachten te verkrijgen van ‘betrouwbare’ professoren die op het moment van de verkiezingen in het buitenland verblijven. Het kamp-Torfs verwijt het kamp-Sels dan weer dat ze na het verstrijken van de sperperiode nog duizenden gepersonaliseerde e-mails aan stemgerechtigde kiezers hebben verstuurd.

Uiteindelijk wint Luc Sels de verkiezingen met een miniem verschil, maar de universiteit zelf blijft diep verdeeld achter. Enkele weken later stopt een verbitterde Torfs met zijn column in De Standaard. Hij kan maar niet verkroppen dat de krant tijdens de campagne artikelen publiceerde over een wetenschapper van de KU Leuven die met onderzoek had geknoeid – een zaak die volgens De Standaard in de doofpot werd gestopt.

Of het Vlaamse model zomaar moeten worden gekopieerd naar Nederland is dus maar de vraag. Democratische rectorsverkiezingen of niet, aan Nederlandse universiteiten mag het debat over de fundamentele rol van universiteiten wat meer worden gevoerd. Vlaamse kandidaat-rectoren daarentegen moeten niet denken dat ze in The West Wing spelen. Dat is misschien leuk voor journalisten en campagneteams, maar voor universiteiten zelf is het bijna altijd een slechte zaak.

Lees alle columns van Ken Lambeets