Ik weet niet of ik open science nog wel zo’n goed idee vind. Of, preciezer: ik weet niet of ik het nog wel zo’n goede naam vind. Open science is een parapluwoord voor een heleboel manieren waarop wetenschappelijke kennis vrij toegankelijk moet worden, van publicaties tot data of onderwijs. Het idee is dat transparantie leidt tot controleerbaarheid, reproduceerbaarheid en beschikbaarheid.

Mijn probleem is dat het ergens halfweg tussen geraffineerde bedenkers en de werkvloer leidt tot een versimpeling, waarbij de achterliggende doelen uit beeld verdwijnen ten voordele van universeel afgedwongen oplossingen. Als je bijvoorbeeld armlastige onderzoekers dwingt tot kosten voor open access publiceren, dan maakt je stoere beleid wat stuk. Data vallen ook niet zinvol te delen door ze met wat meta-data op een server te zetten. Kennis leeft in gemeenschappen, niet in een luchtledige ruimte. Nog een voorbeeld: etnografische observaties zijn vaak delicaat en verworven in een vertrouwensrelatie. Als je die discreet en anoniem moet maken om ze verplicht te delen, blijft er niet veel van over. Nogmaals, hierop zijn geraffineerde antwoorden, maar de open science slogan leidt in de implementatie tot rigide en soms zelfs destructieve ingrepen.

‘Kennis leeft in gemeenschappen, niet in een luchtledige ruimte’

De term verleidt tot een modernistische utopie: we maken alles transparant, voor iedereen zichtbaar, kennis universeel beschikbaar en exploiteerbaar. De oplossing fiksen we met een computer, via een verkoopbaar product. Open science is business geworden, waarbij statelijke en economische rationaliteit de handen ineen hebben geslagen. De eis van transparant en exploiteerbare data maakt sommige vormen van kennis het leven moeilijk en creëert voor andere enorme kansen, waaronder de grote uitgever/data bedrijven (want dat zijn ze inmiddels). We hebben het ook maar weinig over open wetenschappelijk onderwijs, want dat verstoort ons verdienmodel.

Terug naar de bron. We willen dat gemeenschappen hun kennis eerlijk delen en met zorg transporteerbaar maken naar andere gemeenschappen. We willen verhinderen dat kennis wordt opgepot om erop te zitten rentenieren, of dat afgeschermde kennis leidt tot ongebreidelde machtsconcentraties. We willen dat wetenschap controleerbaar wordt als er wat mis lijkt, door iemand die begrijpt wat er aan de hand is. Dat zijn politieke daden, die gaan over verantwoording, verdeling en macht. Zoek daar maar een beter woord voor.

Lees alle columns van Willem Halffman