Nu 2021 achter de rug is, kunnen we de balans opmaken van de wereldwijde wetenschappelijke productie van het afgelopen jaar: 3,35 miljoen wetenschappelijke publicaties. Dat is het aantal volgens Web of Science, een database met vooral gevestigde wetenschappelijke tijdschriften. Databases die het wat ruimer nemen, komen op bijna het dubbele uit.

Zo krijgt de mensheid een enorme berg aan kennis; een jaarlijks aanzwellende, papers spuwende vulkaan. Enerzijds lijkt dat een fantastische erfenis, maar tegelijk wordt die kennis ook steeds onoverzichtelijker. Het staat er allemaal wel ergens, in al die wetenschappelijke publicaties, maar een overzicht houden, verschillende feitenverslagen en inzichten naast elkaar leggen en interpreteren, conclusies trekken over het hoe het allemaal aan elkaar past, dat wordt steeds moeilijker. Zelfs voor heel specifieke onderwerpen is het bijna onmogelijk om ‘de literatuur bij te houden’. Om de productie op gang te houden, zoek je op wat je nodig hebt om je argument te onderbouwen. Het wordt soms ‘de crisis van het lezen’ genoemd: schrijven loont; lezen wat al geschreven is, kost te veel tijd. Het lezen van wat een andere kant op wijst, is contraproductief.

Als alternatief krijgen we de reviews: de overzichten van de literatuur, vaak geschreven door promovendi die zich moeten inlezen – dan hebben ze alvast een eerste publicatie. Inmiddels zijn er echter zoveel reviews, dat sommige publicatiefora ze a priori weigeren. Echt diepgaande overzichten van een vakgebied worden geschreven door ervaren onderzoekers, maar die hebben dan weer de neiging om het overzicht zó te schrijven, dat ze zelf op het hoogste punt van de berg staan. Extreme specialisatie tot een behapbare bergje papers overblijft, lijkt de enige uitweg. Dan maar oogkleppen op.

De jaarlijkse productie is overigens voor het eerst in decennia een klein beetje afgenomen, naar alle waarschijnlijkheid vanwege corona. Over langere termijn groeit het aantal publicaties echter nagenoeg exponentieel. Dat riep al in de jaren 1950 verbazing op: exponentiële groei is onmogelijk eindeloos vol te houden – en toch gaat het nog steeds door. Rond 2025 komen we boven de 4 miljoen per jaar uit en ook dan zal iemand weer vragen of het misschien niet beter wat rustiger aan kan, maar zo makkelijk laten vulkanen zich niet temmen.

Lees alle columns van Willem Halffman