Alle cultuur wordt bijeengehouden door het vermogen van mensen om elkaar te imiteren. Dit zegt filosoof Peter Sloterdijk, sinds ongeveer een jaar eredoctor aan onze universiteit, in een reeks lezingen die hij naar aanleiding van de vele plagiaataffaires in Duitsland gehouden heeft en die sinds kort ook in boekvorm onder de titel Heilige und Hochstapler – Von der Krise der Wiederholung in der Moderne (Suhrkamp, Berlijn) zijn te verkrijgen. Er ontstaat in een bepaalde gemeenschap, aldus Sloterdijk, nooit zoiets als beschaving als we haar leden niet leren om netjes de grote geesten te kopiëren. Dat geldt ook voor een wetenschappelijke onderzoekstraditie. Jonge onderzoekers krijgen voortdurend ingeprent hoe ze methodologisch en inhoudelijk op het juiste spoor blijven. Hierdoor wordt de identiteit van de traditie intact gehouden. Tegelijkertijd interesseert niemand anders zich nog voor wat er binnen die traditie gebeurt. Wetenschappelijk publiceren is schrijven om niet gelezen te worden, ook al blijven we vrolijk volhouden dat het belangrijk is in internationale tijdschriften te publiceren en ook al weten we dat we alleen maar kunnen participeren door precies na te wauwelen wat anderen ook al nawauwelden. Zoiets is immers beschaving. Wie in die beschaving iets zegt wat nog niemand anders gezegd heeft, delft al snel het onderspit, want hij of zij beschikt niet over de juiste replicatiecompetentie. Het subversieve van Sloterdijks analyse is dat hij plagiaat ziet als onderdeel van de beschaving. Zonder oplichting geen beschaving! Toch zijn de meeste mensen mordicus tegen plagiëren. Voorlopige conclusie: moralisten ondermijnen al sinds jaar en dag de beschaving. Tot dusverre is er niets nieuws onder de zon. De zaak ligt echter ingewikkelder. Duiden de steeds vaker voorkomende plagiaataffaires, zo vraagt Sloterdijk, niet op het gegeven dat er stiekem toch gelezen wordt? Hoe moet je er uiteindelijk anders achter komen dat een bepaalde tekst geplagieerd is? Twee opmerkingen. Ten eerste is plagiaat tegenwoordig eenvoudig na te gaan met behulp van computers. Je hoeft dus niet te lezen. Wie in een groene zone zit, heeft geen probleem. Wie in een rode zone zit, heeft wel een probleem. En wie in een oranje zone zit, heeft misschien last van een gebrek aan intellectuele onafhankelijkheid. Dat is natuurlijk de zone waar het publish or perish-systeem onze onderzoekers heen duwt. De groenen hebben dus toch een probleem. Ten tweede gaan de plagiaataffaires in Duitsland bijna zonder uitzondering over politici die ten behoeve van hun carrière zo nodig doctor moeten worden. Ik concludeer hieruit dat zij nog achting hebben voor de beschaving die wetenschap heet, want zij willen ons, de beoefenaren van de wetenschap, tenminste nog overschrijven. Vergelijk dat eens met bijvoorbeeld minister Opstelten die gewoon toegeeft dat de wetenschap hem, anders dan het gevoel van de burger, niet interesseert. Van deze onbehouwen vlerk hoef je dus nooit plagiaat te verwachten. Einfach zu wenig Replikationskompetenz.

Lees alle columns van Paul van den Broek