Wie kent Aleksej Stachanov nog? Stachanov was een Held van Stalins Sovjet-dictatuur. Als mijnwerker wist hij in zijn eentje met zijn drilboor fenomenale hoeveelheden steenkool uit de verraderlijke ondergrond te halen. Zijn legende begon in 1935, toen hij meer dan honderd ton kolen produceerde in minder dan zes uur tijd. Later dat jaar haalde hij zelfs meer dan tweehonderd ton kolen boven in één enkele shift, de bikkel!

Nou, dat vond het partijbureau natuurlijk geweldig. Aleksej mocht met zijn plunje en zwarte gezicht in de partijkrant Pravda, de ‘Waarheid’. Hij werd het officiële lichtende voorbeeld voor alle Sovjet-arbeiders. Als kameraad Stachanov zoveel kolen kon produceren, dan moesten andere arbeiders dat ook kunnen! Het ‘Stachanovisme’ werd een vehikel voor de geforceerde industrialisatie van het land en een prima excuus om de moordende productienormen verder op te drijven. Ondertussen kreeg Aleksej zijn eigen kolenmijn en prijkte hij met zijn drilboor op motiverende affiches in fabriekshallen doorheen het hele land.

Zeer waarschijnlijk heeft de Partij deze historie natuurlijk in scène gezet. Onze Aleksej mocht zijn naam verbinden aan kolen die niet alleen door hem, maar door een fikse ploeg Sovjetkompels naar boven werden gehaald. Onder de Sovjet-dictatuur was het trouwens erg gebruikelijk om productiecijfers flink aan te dikken. Wie te weinig produceerde kon immers worden beschuldigd van sabotage, wat uitzicht gaf op een ijskoude werkvakantie in Siberië. Dan lonkte toch al gauw de optie van een nulletje extra in de kolenboekhouding.

Het lijkt allemaal ver weg en lang geleden, maar toch moet ik vaak aan onze Aleksej denken. Bijvoorbeeld bij de economieprofessor die anderhalve wetenschappelijke publicatie per week schrijft, of de cardioloog die om de twee werkdagen publiceert, of de epidemioloog met bijna drieduizend wetenschappelijke publicaties. Het zijn de Helden van de Nederlandse wetenschap, de lichtende voorbeelden van het wetenschappelijk productivisme. Ze prijken op websites in maatpakken, worden overladen met prijzen, of krijgen hun eigen onderzoeksinstituten. Eigenlijk kunnen we net zo goed kameraad Aleksej weer aan de muur hangen. Misschien heeft hij dat zelfs meer verdiend, want honderd ton kolen per dag is toch nog van een andere orde dan honderd papers per jaar.

Lees alle columns van Willem Halffman