Eind 2014 was er veel te doen over uitspraken van minister Asscher, die stelde dat voor een aanzienlijk deel van de bestaande banen robots in staat zijn om werknemers te vervangen. Magazijnmedewerkers, buschauffeurs, veeboeren en ziekenverzorgers verliezen volgens de minister binnenkort wellicht hun baan omdat hun werk wordt overgenomen door robots. Maar hoe zit het met ons als wetenschappers? Lopen onze banen ook gevaar?

Deze maand verscheen in het tijdschrift Interface een fascinerend artikel waarin beschreven wordt hoe robotwetenschapper Eve ontdekt heeft dat een stofje dat al wordt gebruikt in kankermedicijnen, ook werkzaam is tegen de parasiet die malaria veroorzaakt. Nu worden computers en robots natuurlijk al veel langer gebruikt voor het automatiseren van wetenschappelijke experimenten. Wat Eve (en haar collega Adam) zo vernieuwend maakt is dat ze zelf experimenten uitvoert, op basis van de uitkomsten zelfstandig hypotheses opstelt, en vervolgens nieuwe experimenten bedenkt en uitvoert om daarmee de geformuleerde hypotheses te toetsen.

Hiermee wordt een fundamentele grens overschreden: de computer is niet langer een gereedschap dat door onderzoekers gebruikt wordt bij het doen van onderzoek, maar is zelf een onderzoeker geworden, die geheel zelfstandig een wetenschappelijk resultaat weet te boeken door een combinatie van handelen en redeneren. Vanwege haar cruciale bijdrage zou Eve eigenlijk eerste auteur moeten zijn van de publicatie in Interface. Probleempje is nog wel dat Eve niet kan lezen. Wetenschappelijke tijdschriften stellen terecht als eis dat alle auteurs van een artikel dit op zijn minst gelezen hebben. Daar is dus nog wat werk aan de winkel.

Binnen mijn instituut werken we ook aan robots die geheel zelfstandig experimenten uitvoeren, hypotheses opstellen en die hypotheses vervolgens toetsen. Onze robots doen geen onderzoek naar nieuwe medicijnen, maar proberen de werking te achterhalen van apparaten en software. In het onderstaande filmpje valt te zien hoe een Nijmeegse Lego-robot de werking onderzoekt van de e.dentifier2, een apparaatje waarmee je kunt internetbankieren bij de ABN AMRO. In 2012 ontdekten mijn collega’s dat de toenmalige e.dentifier2 onveilig was bij gebruik van de USB-kabel. Onze Lego-robotwetenschapper heeft nu vastgesteld dat dit veiligheidslek gedicht is in de vernieuwde e.dentifier2. Een andere Nijmeegse robotwetenschapper heeft ontdekt dat zowel Windows als Linux zich niet houden aan de regels voor het belangrijke Internet protocol TCP.

Ik zie Eva en de Nijmeegse robots als wetenschappelijke onderzoekers in embryonale vorm. Ze doen onderzoek, maar zijn natuurlijk bij lange na nog geen volwaardige wetenschappers. Hun methode van onderzoek is extreem beperkt en de onderzoeksvragen waaraan ze werken zijn super overzichtelijk. Maar de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie, data science en machine learning gaan ongelooflijk snel. Daarom voorspel ik dat over vijftig jaar, tegen de tijd dat onze huidige generatie studenten met pensioen gaat, robotonderzoekers de Nobelprijs hebben gekregen of op zijn minst verdiend. Tegen die tijd zal het werk van universitaire onderzoekers wellicht overgenomen worden door robots.

Lees alle columns van Frits Vaandrager