Er ligt een schat in Nederland, verborgen in het volle zicht. Je moet je bril even af- of opzetten en dan kan je er niet meer naast kijken. Gedurende decennia, misschien wel een eeuw, heeft dit land de wetenschappen gekoesterd en gecultiveerd. Er is geïnvesteerd in gebouwen, apparatuur, maar vooral ook in mensen en organisaties, die samen een bijzonder rijke kenniscultuur hebben voortgebracht met een benijdenswaardige en internationale reputatie. Kijk naar de campussen, de onderzoeksinstellingen, de ziekenhuizen, of de minder tastbare kennisrijkdom in hoofden, databases, meetnetten, of organisaties – is het niet wonderlijk hoe enorm en alomtegenwoordig deze schat is?

Daar plukken wij hier de vruchten van, maar door samenwerkingen ook de rest van de wereld: van uitwisselingsstudenten tot patiënten, boeren, of bedrijven aan het andere eind van de planeet. En de belangrijkste broedplaatsen voor dat alles zijn de universiteiten. Deze rijkdom is zo oogverblindend dat het bijna vanzelfsprekend lijkt.

Schatten trekken echter ook schattenjagers aan. Want als je een hek kan zetten om een stukje van deze rijkdom en kan roepen: “van mij!”, dan kan je flink profiteren van de collectieve inspanningen. Dat kan je doen door de stug ploegende kenniswerkers voor jouw bedrijfstak te laten werken, in naam van ‘maatschappelijke relevantie’. Of je kan de publieke kennis privatiseren door er een patent over te claimen. Of door er een betaalmuur omheen te zetten, zoals sommige uitgevers wisten te doen.

Nog een optie is om een deel van de publieke investeringen weg te vangen met een ‘handig product’: dure indicatoren om wetenschappers mee te managen, faciliteiten voor grootschalige dataopslag, software om het onderwijs te automatiseren, of marketingtools om de wonderen der wetenschap wereldkundig te maken. Oh, wat is het verleidelijk als iemand aanbiedt om voor een bescheiden percentje het zwaarwegende beheer van de schat te verlichten!

Deze tijd is niet zo goed in het denken over collectieve rijkdom en hoe daarmee om te gaan. Onze reflex is te vaak om in te gaan op het aanbod van de handige schattenjagers, zonder goed na te denken over de consequenties op de langere termijn. Voor je het weet, hebben we onze erfenis verkwanseld voor een snel succesje, in plaats van er goed voor te zorgen.

Tot mijn verbazing kom ik uit bij dit woord: rentmeesterschap.

Lees alle columns van Willem Halffman