Vriend Sent krijgt geld als hij tijdens de spits de Galecopperbrug mijdt gedurende de periode dat Rijkswaterstaat de brug renoveert. Rijkswaterstaat heeft hem gespot als veelvuldig gebruiker en gepaaid met beloning van drie euro per spitsmijdmoment. Nu is het maar de vraag of dit de beste methode is om het verkeer beter door te laten stromen.

Zo kent de beloning een asymmetrie die vergelijkbaar is met de vermaledijde bonussen in de financiële sector. Immers, ‘goed’ gedrag wordt beloond en ‘slecht’ gedrag wordt niet bestraft. Daardoor heeft het maatschappelijk aanzien van bankiers een behoorlijke deuk opgelopen. Parallel daaraan, vind ik het als fervent treinreiziger niet eerlijk dat alleen automobilisten beloond worden.

Voorts kan een financiële beloning de intrinsieke motivatie uithollen, zoals blijkt uit een oud experiment. Deelnemers werden gevraagd om een uur lang een aantal zinloze activiteiten uit te voeren. Vervolgens werd hen verzocht om aan de mensen die na hen zouden komen te vertellen dat het een erg leuk onderzoek was. De helft van mensen kreeg hiervoor vijf euro en de andere helft vijftig euro.

En wat bleek? De overtuigingskracht van de eerste groep was vele malen groter. Een verklaring kan gevonden worden in ‘cognitieve dissonantie’. Oftewel, de eerste groep werd nauwelijks geprikkeld door geld en deed moeite het verhaal te geloven om het zo voor zichzelf te rechtvaardigen. De groep die wél door geld geprikkeld werd, wilde er best een leugentje voor vertellen, maar deed dat met weinig overtuiging. Met andere woorden, beloning middels geld zou wel eens contraproductief kunnen zijn.

Nu kan de intrinsieke motivatie wél in lijn met een financiële beloning gebracht worden. Als spitsmijdende automobilisten geïnformeerd worden over de filevermindering, bijvoorbeeld, leidt dat tot een sociale beloning. En voor spitsrijders geeft dit juist sociale druk. Daarmee is hier tegelijkertijd wél sprake van symmetrie.

Als er nu ook geïnvesteerd wordt in het verbreden van het spoor, is deze treinreiziger helemaal happy.

Lees alle columns van Esther-Mirjam Sent