In Frankrijk brak afgelopen weekend het schandaal verder open rond Didier Raoult, de medische superster die het malariamedicijn hydroxychloroquine aanbeval tegen Covid-19. Zijn bewijs was een wankele klinische test, waarvan ook nog eens werd vermoed dat ermee was geknoeid (al kan ik dát niet beoordelen). Raoult en zijn luitenants zijn al maanden verwikkeld in een moddergevecht op Twitter, inbegrepen bedreigingen en verdachtmakingen. Tien onderzoekers uit zijn groep publiceerden nu een anonieme brief over de tirannieke cultuur op zijn lab, waarin onderzoekers werden vernederd en gedwongen om gegevens aan te passen. Een voormalige werknemer werd met vervormde stem geïnterviewd op TV.

Het is de grootste nachtmerrie van elke bestuurder: een schandaal dat oncontroleerbaar om zich heen slaat als een wilde storm. De affaire raakt de top van een prestigieus instituut, een paradepaard van de Franse wetenschap. Raoult is herhaaldelijk gelauwerd en geridderd, heeft meer dan drieduizend publicaties op zijn naam en is meer dan honderdduizend keer geciteerd. Zijn succesvolste artikel heeft vijfduizend citaties, al kan men zich afvragen hoeveel daarvan vernietigend zijn: het is de test van hydroxychloroquine.

Het is natuurlijk niet gepast om een fraudekwestie zo te beslechten. Daar zijn procedures voor, integriteitscommissies die zaken rustig en redelijk moeten afwegen en die ook wetenschappers moeten beschermen die onterecht door het slijk worden gehaald. Blijkbaar hebben de schrijvers van de anonieme brief geen vertrouwen meer in deze procedures. In de sterk hiërarchische Franse onderzoekswereld wordt traag en aarzelend opgetreden tegen wetenschappelijke soevereinen en hun paladijnen. Verontwaardiging over wangedrag zoekt dan andere uitwegen.

Maar schandalen waarbij wetenschappelijke supersterren hun medewerkers als lijfeigenen behandelen komen ook elders voor. We maken dat mee mogelijk door onze cultus van excellentie: het geloof in werkelijk uitzonderlijk intelligente wetenschappers, die presteren op eenzame hoogte. We geven ze middelen om hun imperium uit te bouwen, die we desnoods elders wegslopen. Vervolgens bevestigt het collectieve werk van de ondergeschikten de grootheid van de superster, die het gezamenlijke uithangbord wordt. Voeg daaraan toe de belofte van lucratieve innovaties en het aanmoedigen van media-beroemdheid door onderzoeksinstellingen en er ontstaan machtsposities die kunnen ontsporen. Misschien kunnen we daar eens een vaccin tegen maken.

Lees alle columns van Willem Halffman