Ook in Nederland wordt de onafhankelijkheid van de universiteit op de proef gesteld door bullebakken, provocateurs en snerende demagogen, merkt columnist Willem Halffman op. Hij vindt het daarom tijd om democratische instellingen daadkrachtiger te verdedigen. 'Wie het daarvoor “te druk” heeft, moet nodig prioriteiten heroverwegen.'

De populistische Amerikaanse regering heeft de aanval ingezet op de academische vrijheid. Alles wat niet in de eigen denkbeelden past, moet eraan geloven. Er is een lijst van taboe-onderwerpen en universiteiten waar wordt geprotesteerd tegen het uitmoorden van Palestijnen, worden hard gestraft. Een democratisch verkozen demagoog breekt democratische instellingen af, net zoals ook vergelijkbare populisten in Polen, Hongarije of Brazilië dat al eerder deden.

De universiteit als pijler van een democratische samenleving? Ja, dat is ze zeker, ook al is er terechte kritiek op universitaire afdelingen die een plat verlengstuk zijn geworden van de geldmachine, van Belastingontduikingskunde tot Maximale Extractie-Wetenschappen. Een goed functionerende universiteit leidt echter zelfstandig nadenkende burgers op, die vorm geven aan de publieke zaak, aan emanciperend onderwijs, een rechtvaardige arbeidsmarkt, of technologische innovatie die welzijn verhoogt en niet alleen zakken vult. Ze doet onderzoek naar hoe een democratische samenleving haar wensen kan verwezenlijken en wat die samenleving mogelijk bedreigt, van milieurampen tot ontwrichtende kapitaalsaccumulatie.

‘De populist vertrouwt liever op de onderbuik dan op het hoofd’

De populist heeft daar geen boodschap aan, want die vertrouwt liever op de onderbuik dan op het hoofd. De populist wil niet horen dat haar opgerispte plan niet zal werken, wil niet weten waar de ontwrichting van zorg of de woningmarkt eigenlijk aan ligt: alles is de schuld van de Ander. Wat niet in de eigen denkbeelden past, moet weg. En dus moet die lastige universiteit zo snel mogelijk de mond worden gesnoerd: geld verdienen en bek houden.

Ook in Nederland wordt de onafhankelijkheid van de universiteit uitgetest door bullebakken, provocateurs en snerende demagogen. Ook hier dreigt publieke financiering te worden ingezet als wapen tegen onwelgevallige kennis, over klimaatverandering, migratie, gender en emancipatie, ongelijkheid, pandemieën, of duurzaamheid. Van universiteiten wordt geëist dat ze optreden tegen een vermeend complot van wokisten, antisemieten en deugneuzen.

Voor de populist is deugen verdacht, betekent vrijheid ongebreideld egoïsme en democratie gehoorzaamheid aan de onderbuik van de leider. Een goed functionerende universiteit verdedigt precies het omgekeerde. Wat er nu op het spel staat, is dus veel meer dan een kortzichtige bezuiniging. Het is tijd om de democratische instellingen daadkrachtiger te verdedigen. Wie het daarvoor “te druk” heeft, moet nodig prioriteiten heroverwegen.

Lees alle columns van Willem Halffman