Voorafgaand aan de kwalificatieronde voor het Europees Kampioenschap voetbal, waren de voetbalanalisten grotendeels optimistisch over de kansen van Oranje om het toernooi in Frankrijk te bereiken, om nog maar te zwijgen over de verwachte kansen tijdens het EK. Na afloop buitelden ze over elkaar heen in hun kritiek op de wanprestaties van het team. Dat roept de vraag op waarom we eigenlijk aan hun lippen bleven hangen. Immers, na de afgang viel de uitkomst toch niet meer te beïnvloeden.

Dit gedrag is een expressie van de zogenaamde ‘Illusion of Control’. Deze bias wordt geïllustreerd door een experiment met volgende opties:

1. Een aandeel wordt willekeurig geselecteerd van het Financieele Dagblad. Je mag raden of het aandeel morgen zal stijgen of dalen. Als je voorspelling correct is, win je vijf euro.

2. Een aandeel wordt willekeurig geselecteerd van het Financieele Dagblad. Je mag raden of het aandeel gister is gestegen of gedaald, uiteraard zonder de mogelijkheid om dit na te gaan. Als je voorspelling correct is, win je vijf euro.

Hoewel in beide situaties geen enkele controle uitgeoefend kan worden op de uitkomst, geven de meeste mensen de voorkeur aan de eerste optie boven de tweede. Ze hebben namelijk de illusie dat ze nog een bepaalde controle uit kunnen oefenen op de toekomstontwikkeling van het aandeel. Bij de tweede optie is de situatie al geschied en voelt het alsof er niets meer aan gedaan kan worden, en dit is veel onprettiger.

Het gevolg is dat op financiële markten meer risico’s worden genomen omdat investeerders de illusie hebben de uitkomst te kunnen beïnvloeden. En het gevolg is dat mensen economen blijven vragen om voorspellingen te doen, alhoewel ze weten dat economen hopeloos slecht zijn in voorspellen.

Eigenlijk zijn economen uiteindelijk net voetbalanalisten. En voetbal is economie. Dus als de bondscoach nog een nieuwe analist zoekt, houd ik me dubbel aanbevolen.

Lees alle columns van Esther-Mirjam Sent