Na zeven jaar procederen, heeft een Amerikaanse rechter neurowetenschapper Christian Kreipke definitief schuldig bevonden aan wetenschappelijk wangedrag. Als straf mag Kreipke vijf jaar lang geen overheidsgeld meer ontvangen. In de praktijk had reputatieschade al een einde gemaakt aan zijn wetenschappelijke carrière: hij werkt inmiddels in een autobandenfabriek nabij Detroit.

Kreipke was nochtans een rijzende ster. Hij deed veelbelovend onderzoek naar hersenbeschadiging en kreeg daarvoor veel erkenning en miljoenen aan subsidies.

Is Kreipke weer zo’n wetenschappelijke superster die wist door te breken met gesjoemel? Helemaal niet. Kreipke heeft geen data verzonnen, geen statistieken geforceerd, niet geplagieerd en niemand ongewenst in de billen geknepen.

Hij heeft alleen nagelaten de data van zijn co-auteurs te controleren. Iemand in zijn omvangrijke onderzoeksteam heeft data verzonnen (we weten niet wie: niemand anders is beschuldigd, maar voor bekend was hij het niet zelf). De rechter vindt dat Kreipke verwijtbaar ‘roekeloos’ is geweest door het werk van een collega te vertrouwen.

Zoals wel vaker, blijkt ook deze zaak van wetenschappelijke fraude complex: Kreipke had zijn universiteit beschuldigd van financieel gesjoemel, had zelf enige fouten toegegeven en een andere universiteit had hem ook ontslagen. Maar los van deze verwikkelingen heeft een rechter besloten dat het ‘roekeloos’ is om te vertrouwen in de data van een collega. Juristen maken zich nu zorgen over de mogelijke precedentwerking: straks is iedereen die met data van een wetenschappelijke fraudeur werkt, ook zelf schuldig.

Wetenschappers horen kritisch te zijn, maar tegelijk is ons werk ook afhankelijk van onderling vertrouwen. Als we voortdurend aan alles en iedereen moeten twijfelen, schiet ons onderzoek nooit op en wordt samenwerken wel erg ingewikkeld. Daarom zijn wetenschappers ook zo verontwaardigd over wetenschappelijk wangedrag: het beschadigt het voor ons werk noodzakelijke vertrouwen. Als de jacht op wangedrag zélf dat vertrouwen verzwakt, werkt ze averechts.

Lees alle columns van Willem Halffman