Maarten van der Weijden waagt zich vrijdag aan een tweede Elfstedenzwemtocht. Met zijn actie inspireerde hij de Nijmeegse hoogleraar Bart Kiemeney, die in juli de Tour de France gaat fietsen. De prof heeft hetzelfde doel: geld ophalen voor kankeronderzoek. Een dubbelgesprek over afzien en doorzetten.

Dat Bart Kiemeney deze zomer de Tour fietst om geld in te zamelen voor het Radboud Oncologie Fonds, is te danken aan Maarten van der Weijden. ‘Ik vind het super wat Maarten doet en ik probeer zijn actie op een veel kleinere schaal te kopiëren’, zei de hoogleraar daar eerder over.

Met zijn Elfstedenzwemtocht – na 163 van de 200 kilometer moest hij opgeven – haalde Van der Weijden vorig jaar 5 miljoen op voor kankeronderzoek – 4,5 ton daarvan ging naar Nijmeegs onderzoek naar alvleesklierkanker. Vrijdag duikt Van der Weijden opnieuw het water in voor een tweede poging. Maandag om 20.00 uur hoopt hij aan te komen in de Grutte Wielen.

Lijden

Een maand eerder neemt Bart Kiemeney in zijn kamer in het Radboudumc de telefoon op. Aan de andere kant van de lijn vertelt Maarten van der Weijden dat hij het afgelopen weekend veertien uur in het IJsselmeer heeft gezwommen – temperatuur van het water: 11 graden Celsius.

Van der Weijden: ‘Alles verloopt volgens plan, hoewel er ook niet een heel duidelijk plan is: zo’n grote zwemtocht wordt niet heel vaak gedaan.’

‘Leuk om te horen dat mijn zwemtocht jou geïnspireerd heeft. Ik vind het wel sterk dat je mensen vraagt om geld in te zamelen met de boodschap dat je er zelf een extreme inspanning voor over hebt. Daarmee doe je een krachtiger appèl op het publiek.’

Bart: Jouw actie is sterk op je persoon gericht, met veel media-aandacht als gevolg. Hoe ga je daarmee om?

Maarten: ‘Media-aandacht is een mooi middel waarmee je een heleboel geld kunt verzamelen. Zonder al die aandacht hadden we vorig jaar nooit 5 miljoen euro ingezameld.’

Bart: Is het moeilijk om bij Pauw of bij De Wereld Draait Door aan tafel te komen?

Maarten: ‘Dat kostte vorig jaar veel meer moeite dan nu. Gelukkig heb ik een team dat media niet teleurstelt en ook goed kan uitleggen waarom we sommige dingen niet doen. Als ik op televisie moet opdraven, bespreken we van tevoren altijd even op welk deel van de actie ik zal focussen. Ik moet erop letten dat ik bij M, Pauw en Hart van Nederland niet telkens hetzelfde verhaal vertel. Zo bereiken we zoveel mogelijk mensen met onze actie.’

Bart: Moet je veel interviewaanvragen afzeggen?

Maarten: ‘Naar aanleiding van het succes van vorig jaar wel. Ik heb ook niet overal de tijd voor. Daarnaast is het belangrijk om te doseren: die 5 miljoen euro is voor meer dan 80 procent ingezameld in die drie dagen dat ik zwom. Of de Elfstedenzwemtocht een succes wordt of niet, zal toch opnieuw van die drie à vier dagen afhangen.’

‘Vier van de vijf miljoen euro werd ingezameld tijdens het zwemmen’

Bart: Hoe verklaar je dat mensen vooral tijdens je zwemtocht geld doneren?

Maarten: ‘Eerlijk: dat weten we niet. Zonder die media-aandacht was het in ieder geval nooit gelukt. Welke sentimenten tijdens de tocht meespeelden – de verbazing, het lijden, het doorzetten of iets avontuurlijks doen wat nog nooit gedaan was – weten we niet zo goed.’

Bart: En jouw persoonlijke medische geschiedenis?

Maarten: ‘Ja, ik denk dat die heel belangrijk is voor de media. We leven in een tijd waarin alles echt moet zijn en moet kloppen. Als ik op mijn negentiende geen leukemie had gekregen, dan was mijn verhaal veel minder interessant geweest.’

Bart: Voel je die pijn van je ziekte nog tijdens het zwemmen?

Maarten: ‘Tijdens het zwemmen fixeer ik niet zozeer op mijn eigen pijn, maar op de schuld die ik voel naar alle mensen die hun ziekte niet hebben overleefd: dat zijn nog steeds 40.000 mensen per jaar in Nederland. Dat voelt niet eerlijk. Het enige verschil is dat ik geluk heb gehad en zij niet.’

Bart: Uit wetenschappelijke literatuur blijkt steeds meer dat de levensstijl van mensen niet alleen hun kans om kanker te krijgen beïnvloedt, maar ook hun overlevingskansen als patiënt. Als je meer beweegt of een betere voeding krijgt, vermindert de kans op een recidief. Is dat iets wat jij als boodschap kunt gebruiken, of niet?

Maarten: ‘Eerlijk gezegd ken ik die onderzoeken niet, maar ik huiver om twee redenen. Volgens mij is de invloed van je levensstijl op de kans om terug te keren na ziekte sowieso enorm klein. Als je daar de nadruk op legt, dan zeg je bijna dat patiënten die niet van kanker herstellen iets verkeerds hebben gedaan. Dat vind ik gevaarlijk. Ten tweede was ik tijdens mijn ziekte de meest luie patiënt die je je kunt voorstellen. Ik heb enorm veel geluk gehad. Die boodschap past dus ook niet bij mijn persoonlijke verhaal.’

‘Tijdens mijn ziekte was ik de meest luie patiënt die je je kunt voorstellen’

Bart: ‘Dat snap ik. Zelfs de borstkankervereniging ageert heel erg tegen het idee dat leefstijl het risico op kanker kan terugdringen, omdat het dan lijkt alsof patiënten de ziekte aan zichzelf te wijten hebben. Toch zie ik er ook voordelen in. Nu ondergaan kankerpatiënten hun ziekte en hun therapie. Als wetenschappers aantonen dat je met een goede leefstijl de kans kunt verlagen dat de kanker terugkomt, dan krijgen patiënten een klein beetje eigen controle terug. Maar de nadelen van dat idee heb je uitstekend geschetst.’

Maarten: ‘Ik heb het idee dat er best veel onderzoeksgeld naar kankerpreventie gaat, terwijl de uitkomsten een beetje blijven hangen in gezond eten, genoeg groenten eten, niet roken en voldoende bewegen.’

Bart: ‘Je hebt gelijk dat we de laatste decennia niet veel verder zijn gekomen in onderzoek. Toch gaat slechts minder dan drie procent van het totale budget van kankeronderzoek naar preventie. Vooral de verhouding tussen leefstijl en de prognose van kanker is nog onontgonnen terrein.’

‘Iets anders wat ik me afvroeg: heb jij de volle steun van thuis voor je nieuwe zwemtocht?

Maarten: ‘Toen ik olympisch kampioen werd elf jaar geleden, kon ik dat doel bijna in mijn eentje stellen. Maar extreme uitdagingen moet je als gezin aangaan. Gelukkig krijg ik heel veel steun van mijn vrouw.’

Bart: ‘Heb je nog een goede tip voor mijn Tour?’

Maarten: ‘Stel een goed team samen. Ik was wel diegene die zwom, maar in totaal hebben honderden vrijwilligers een belangrijke rol gespeeld. Daarmee heb je de meeste kans om zoveel mogelijk geld in te zamelen. Het gaat niet alleen om de fysieke inspanning, maar ook om de boodschap die je vertelt.’

‘Of ik een tip heb voor Bart? Stel een goed team samen’

Bart: Ik wens je veel succes vrijdag! Heb je er een beetje zin in?

Maarten: ‘Ik zie ertegenop en ik kijk ernaar uit. Het was heel mooi om vorig jaar die verbinding te voelen met al die mensen die langs de kant stonden. Dat is echt wie ik ben, net als het zwemmen. Maar drie à vier dagen zwemmen is niet prettig. Dat zal zeker vrij pijnlijk zijn. Daar zie ik tegenop, maar ik vind het een voorrecht om te doen.’