INGEZONDEN Hoe de Trumpschok te verwerken? Carla Hoetink en Wim de Jong van politieke geschiedenis spoelden deze week hun kater weg dankzij hun studenten, die met vaak nuchtere tegenargumenten weer wat hoop brachten in hun geknakte vertrouwen in het democratisch proces.

Woensdagmorgen stonk het overal naar schraal bier, de ochtend na de American election party. Wat nou feest van de democratie? Honderd jaar kiesrecht vieren we aankomend jaar in Nederland. Maar valt er nog wel wat te vieren? Katterig gooiden wij in de vroege ochtend ons programma voor een werkcollege met masterstudenten politieke geschiedenis helemaal om, benieuwd naar hun analyse. De jongste generatie bleek heel wat minder zwartgallig dan wij.

Misschien kwam het door de onheilspellende discussievragen die we hadden voorbereid. Is het einde van de democratische eeuw ingeluid? Gaat de representatieve democratie ten onder aan kiezers die zich opstellen als de ontevreden klant in de budgetsupermarkt die zijn garantie eist?

Democratische paradox
Het is de ooit befaamde politicoloog Hans Daudt die haarscherp analyseerde dat de ontwikkeling van de verzorgingsstaat gepaard is gegaan met de opleving van ‘een wazige democratische ideologie volgens welke democratie zou inhouden, dat niet alleen iedereen er recht op zou hebben al zijn voorkeuren in te brengen in het politieke afwegingsproces, maar dat daarenboven iedereen er recht op zou hebben dat zijn voorkeuren ook alle worden geëffectueerd.’

Was het succes van Trumps Make America Great again-campagne hiervan niet het zoveelste bewijs, vroegen we onze studenten. De paradox van de 21e-eeuwse democratie is dat mensen zo geëmancipeerd en gedemocratiseerd zijn, dat ze de compromissen van de democratie niet meer accepteren. Kiezers houden hun regeringen en politieke partijen verantwoordelijk voor ontwikkelingen waar deze nauwelijks grip op hebben: voor terrorisme, voor de onvoorspelbaarheid van de wereldeconomie, voor alle mensen die elders op aarde hun heil gaan zoeken. Dat is het oude hart van Limburg, met haar schrijnende leegstand, niet anders dan in de verpauperde voorsteden van Detroit.

Tegelijkertijd gaan kiezers er steeds meer van uit dat de overheid er is om hun behoeften te bevredigen. Verlangens erkennen en realiseren, daar draait het om. Met als gevolg dat het democratisch recht steeds meer een consumentenrecht lijkt te zijn geworden. De politiek heeft dit denkbeeld zelf gevoed en groot gebracht, door steevast hoge verwachtingen te wekken van de moderne verzorgingsstaat en beloftes te doen die niet of nauwelijks te financieren zijn, of door de overheid nauwelijks te sturen zijn.

Presidentiële waardigheid 
De reacties van de studenten? Hun nuchtere tegenargumenten en even nuchtere democratieopvattingen waren opvallend geruststellend. Populisme is een nuttige correctie binnen een democratie, merkte er één op. De verkiezing van Trump is eerder een teken dat de democratie wel werkt dan van het tegendeel. Weer een ander refereerde aan het corrigerend vermogen van de instituties van democratie en rechtstaat. Zie hoe Trump zich in zijn overwinningsspeech hield aan alle bijbehorende culturele conventies: een boodschap van eenheid, een toon van verzoening, een houding van presidentiële waardigheid.

Ook als er weinig van gemeend was, in het politiek theater betekenisvol. Gezegende hypocrisie. Nog een ander wees erop dat de keuze van de kiezer, hoe bezonnen of onbezonnen ook, nu tenminste uitdraaide op het moeten nemen van verantwoordelijkheid. Ja, ook de Amerikaanse kiezer had nu rücksichtslos op de rode knop gedrukt en De Clintons en Obama opzij geswiped. Maar Trump moet zich tenminste gaan bewijzen.

Zulke analyses, ook al is er veel tegenover te stellen, geven de burger weer een beetje moed. Democratie biedt de minst slechte uitweg uit de problemen die zij zelf creëert, zo was the day after in de collegezaal de overtuiging. Toch maar vieren dan, die 100 jaar.

Carla Hoetink en Wim de Jong zijn beiden politiek historicus aan Radboud Universiteit Nijmegen.