Welke planeten we in 2051 hebben ingelijfd, is natuurlijk een essentiële vraag. Maar minstens zo belangrijk is deze: bestaat België dan nog? De Vlaming is de Waal nu al beu. Op naar een Nederland XL.

‘België is een historisch ongelukje’, zei Yves Leterme tijdens zijn periode als minister-president van Vlaanderen. Een forse uitspraak. Om het nog erger te maken voegde hij eraan toe dat Vlamingen al sinds 1830 leven ‘zonder Belg te zijn’ en dat Franstaligen ‘intellectueel niet in staat zijn om Nederlands te leren’. Als de redelijk genuanceerde Leterme zich al aan zulke uitspraken waagt, dan moet er wel iets aan de hand zijn in het land van Vlaming en Waal.
Niet veel later trok Leterme zijn keutel deels in door zijn uitspraken te nuanceren, maar toch tekenen deze een breed sentiment in België. Wallonië en Vlaanderen, dat botert niet. Vlaanderens grootste politieke partij, de Nieuw-Vlaamse Alliantie (N-VA), wil dat Vlaanderen onafhankelijk wordt van Wallonië.

‘Het zou zo maar kunnen dat België zoals we dat nu kennen niet meer bestaat. Maar hoe het land er dan wel uitziet, aan dat soort voorspellingen waag ik me niet meer.’

Hoe groot is de kans dat dat ook daadwerkelijk gelukt is voor 2051? Bestaat België dan nog in de huidige vorm?
‘Die vraag krijg ik ongeveer ieder jaar, en ieder jaar zeg ik iets anders’, lacht Kristof Jacobs, Belg en politicoloog aan de Radboud Universiteit. ‘Het zou zo maar kunnen dat België zoals we dat nu kennen niet meer bestaat. Maar hoe het land er dan wel uitziet, aan dat soort voorspellingen waag ik me niet meer.’

Solo
Zeker is dat het Vlaams separatisme in de lift zit; steeds meer Vlamingen willen zich op een of andere manier afscheiden van België. Het was heel lang zo dat pakweg 12 procent van de mensen méér België wilde, terwijl 11 procent juist een onafhankelijk Vlaanderen wilde. De rest vond het wel prima zo. ‘Toen kwam de N-VA op. En zoals wel vaker, bleek de politiek niet alleen een volger, maar ook een gangmaker’, zegt Jacobs. ‘De laatste tien jaar is de groep die onafhankelijk wil worden veel groter geworden. Dat zie je al terug in hoe zaken geregeld worden. Steeds meer verantwoordelijkheden komen decentraal te liggen, dus in Vlaanderen of Wallonië in plaats van in Brussel.’

Stel dat de Vlamingen die zich los willen maken van Wallonië ergens in de komende 37 jaar de overhand krijgen, kan Vlaanderen zich dan simpelweg afscheiden? ‘Juridisch gezien is er volgens mij geen beletsel om solo te gaan’, zegt Henri de Waele, hoogleraar Internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit. ‘Er staat niet in de grondwet dat het mag, maar ook niet dat het niet mag. Conclusie: het mag. Al zullen er ook mensen zijn die zeggen dat het niet mag. Het zou interessante juridische haarkloverij zijn, maar puur juridisch zou het moeten kunnen, vermoed ik.’

Bij een afscheiding is het meest voor de hand liggende scenario dat Vlaanderen zich afscheidt en de rest gewoon doorgaat als België, aldus De Waele. ‘Dat is ook internationaalrechtelijk niet verboden. Het internationaal gerechtshof heeft onderstreept dat het mag, zolang er geen geweld gebruikt wordt. Maar dat betekent niet dat je dan ook direct mee mag draaien in de internationale gemeenschap, met alle rechten en plichten die je voorheen had.’

Terra incognita
Mocht Vlaanderen kiezen voor autonomie, dan is de eerste klus: zorg dat je erkend wordt als onafhankelijk land. Pas dan kun je volledig meespelen op het internationale politieke en economische vlak. Wie lid wil worden van een internationale organisatie, kan niet zonder deze erkenning. Maar die verkrijg je niet zomaar. ‘Spanje en Servië zullen daar bijvoorbeeld niet happig op zijn. Kijk naar Kosovo, dat wordt tien jaar na dato nog steeds niet erkend door een groot aantal landen’, aldus De Waele. De reden is eenvoudig. Mocht Spanje een onafhankelijk Vlaanderen erkennen, dan zou dat een signaal kunnen zijn voor bijvoorbeeld de Basken om zich nog fanatieker in te zetten voor een onafhankelijk Baskenland.

Kortom: een onafhankelijk Vlaanderen mag klinken als een leuk idee, het is wel een enorme klus.

Maar mochten de Vlamingen de Walen zo beu zijn dat ze dat ze toch doorzetten, dan wordt het experimenteren. ‘Het is terra incognita – onbekend terrein. Ze zullen hun eigen weg moeten zoeken’, zegt De Waele. ‘Een van de belangrijkste vragen die een onafhankelijk Vlaanderen zal moeten beantwoorden: wil het lid blijven van de EU? Ik denk van wel. Dan zijn er twee opties: de eerste is om dat als onafhankelijk Vlaanderen te doen. En dan moet er een heleboel geregeld worden. Allereerst moet Vlaanderen een deel van de staatsschuld van het Belgische ‘restdeel’ overnemen. Hier is het tenslotte ook medeverantwoordelijk voor.  Vervolgens moet er een politiemacht komen, een diplomatieke dienst, een nieuwe hoofdstad, een nieuw politiek systeem, een mededingingsautoriteit – de lijst is enorm lang. En dan nog is het afwachten hoe flexibel de EU zal zijn.’ Kortom: een onafhankelijk Vlaanderen mag klinken als een leuk idee, het is wel een enorme klus.

Optie twee is op het eerste gezicht een stuk eenvoudiger. Vlaanderen zou een juridische sluiproute kunnen nemen door zich bij Nederland aan te sluiten, zegt De Waele. ‘Als Vlaanderen met Nederland verder wil gaan als een groot Nederlandstalig taalgebied, krijg je het juridische precedent van Oost- en West-Duitsland.’ Oost-Duitsland heeft nooit apart toetreding hoeven zoeken tot de verschillende Europese samenwerkingsverbanden van die tijd, omdat het zich simpelweg aansloot bij West-Duitsland. Daarmee kreeg het automatisch dezelfde rechten. ‘Er zijn Vlaamse nationalisten die deze route bepleiten’, zegt De Waele. ‘Het zou de route naar de Europese Unie en een duurzame toekomst enorm verkorten.’

Vlaanderen als deel van Nederland: een interessante gedachte. Nederland zou plots het biermekka van de wereld worden, het Nederlands(-Vlaamse) elftal zou een boost krijgen, Antwerpen, Brugge en Gent zouden Nederlands zijn. Lang geen slecht idee, op het eerste gezicht. ‘Dat is het dus wel’, zegt Radboud-onderzoeker Marinel Gerritsen. De hoogleraar Bedrijfscommunicatie deed uitgebreid onderzoek naar de verschillen tussen Vlamingen en Nederlanders. Conclusie: ‘Ik denk niet dat er ergens ter wereld twee buurlanden zijn die dezelfde taal spreken, maar meer van elkaar verschillen dan Nederland en België – of in dit geval Vlaanderen.’

Marathon
Gerritsen bevroeg een grote groep Vlamingen en Nederlanders over zestien verschillende waarden. Op tien van die aspecten stonden beide groepen vrijwel lijnrecht tegenover elkaar. ‘Omdat we dezelfde taal spreken als de Vlamingen, is men geneigd te denken dat we hetzelfde zijn. Maar dat is dus onzin. Er zijn bijvoorbeeld talloze cursussen voor Nederlanders die zaken willen doen in België, en andersom. Waarom zou dat zijn, denk je?’

De verschillen zijn divers, zegt De Gerritsen. De machtsafstand is bijvoorbeeld compleet anders. ‘In België moet je bij wijze van spreken buigen en knikken voor de professor. In Nederland wordt hij getutoyeerd door zijn studenten.’ Nog een voorbeeld uit het onderzoek van Gerritsen: in Vlaanderen wordt compleet anders omgegaan met wetten en regels.
Dat beaamt ook Jacobs. ‘In Nederland is de wet de wet. In België heb je de wet, en je hebt de werkelijkheid. Belgen hebben een zekere ruimte of marge om te wet te interpreteren.’
Puur cultureel gezien zou het volgens Gerritsen volstrekt onlogisch zijn als Vlaanderen bij Nederland kwam. Temeer omdat de verschillen tussen Vlaanderen en Wallonië zelf helemaal niet zo groot zijn als ze zelf denken. Het grootste verschil is meteen ook de meest opvallende: de taal.

Rode Duivels
‘Walen en Vlamingen dénken vooral dat ze verschillend zijn’, zegt Jacobs. ‘Vlamingen vinden zichzelf hardwerkende, kleine zelfstandigen en zien de Walen als potverterende luiaards. Andersom vindt de Waal de Vlamingen een volk met oogkleppen, dat niet buiten Vlaanderen kijkt. Walen vinden zichzelf opener, kosmopolitischer en creatiever. De realiteit is natuurlijk veel genuanceerder.’

Vlamingen zijn eerst Vlaming, daarna pas Belg.

En dat is direct een van de problemen van de België: de inwoners missen een gedeelde identiteit. Vlamingen zijn eerst Vlaming, daarna pas Belg. Al kwam daar afgelopen zomer tijdens het WK – tijdelijk – verandering in. Het Belgische voetbalteam mocht weer eens met een groot toernooi mee doen. Opeens juichten beide kanten van de taalgrens voor de Rode Duivels dan wel les Diables Rouges. ‘Dat bevordert de nationale identiteit’, zegt Jacobs. ‘Het geeft tegelijkertijd ook de grenzen aan van het separatisme. Er is niet meer dan een goed spelend voetbalelftal voor nodig om een Vlaming zich Belg te laten noemen.’

Dat geeft te denken: zijn de separatistische wensen sterk genoeg om alle hobbels te nemen die noodzakelijk zijn op de weg naar onafhankelijkheid? Jacobs: ‘Er zal tussen nu en 2051 vast iets veranderen aan de inrichting van het huidige België. Een soort Benelux, maar dan met Brussel, Vlaanderen en Wallonië, dat zou kunnen. Bruvlawa, zoiets?  Maar helemaal verdwijnen zal het nooit, denk ik.’ / Tim van Ham

Dit artikel verscheen in een special over het jaar 2051 van Vox. Klik hier voor de pdf.