Tussen de Nijmeegse winnaars van een ERC Advanced Grant dit jaar is één vrouw - meteen ook de enige alfa. Heleen Murre-van den Berg brengt de verhalen, boeken en liederen in kaart van christenen die uit Afrika en het Midden-Oosten naar Europa kwamen. Een groep die in aantal groeit.

De Radboud Universiteit krijgt maar liefst zes ERC Advanced Grants, werd vandaag bekend. Vijf zijn er voor wetenschappers in de bèta- en medische hoek. Bijzonder hoogleraar bij Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Heleen Murre-van den Berg sleepte er ook een binnen.

Murre-van den Berg doet onderzoek naar christenen die zich vanaf de jaren 70 vanuit Noordoost Afrika (Egypte, Ethiopië, Eritrea) en het Oosten en Midden-Oosten (Syrië, Turkije) in Europa vestigden. Dat zijn er veel. ‘Mensen denken vaak dat niet-Westerse migranten overwegend moslim zijn, maar dat klopt helemaal niet, een belangrijk deel is christen.’

Twente

Sommigen zien hen als de redding van het Europese christendom, weet de hoogleraar. ‘Deze christenen nemen namelijk wél in aantal toe. Ze stichten kerken die vervolgens goed bezocht worden. Neem de Syrisch-orthodoxe kerk. In Nederland zijn er inmiddels tien, vooral in Amsterdam en Twente.’ Ze hebben hun eigen teksten en gebruiken, die Murre-van den Berg voor haar onderzoek bestudeert, zoals catecheseboekjes, heiligenverhalen en liturgieboeken.

Met het geld van de ERC Advanced Grant, 2,5 miljoen euro, gaat ze deze teksten nu allemaal in kaart brengen, met een grote database. Ze trekt daarvoor twee postdocs en drie promovendi aan. 

De teksten zijn zo interessant, zegt de hoogleraar, omdat ze zicht geven op de positie van oosterse en oriëntaalse kerken in Nederland en Europa. Maar ze leggen ook de vinger op wat het westers christendom nou precies inhoudt. ‘Een deel van wat wij hier beschouwen als typisch christelijke gebruiken zijn eigenlijk West-Europese culturele gebruiken.’

‘Dan zie je opeens een blonde Jezus of een witte Maria’

Ook het oosters christendom is doorspekt met lokale culturele gebruiken. Daardoor lijkt het geloof in Noordoost Afrika en het Midden-Oosten vaak meer op de islam dan op het westers christendom. De dingen die je niet eet, kleren die je wel of niet draagt, een taal die je spreekt. ‘Geloven is daar veel meer verweven met de dagelijkse manier van leven dan in Europa. Als je uit de kerk stapt is dat dan ook veel ingrijpender dan voor West-Europese christenen.’

Blonde Jezus

De teksten die in Nederland zijn gedrukt hebben vaak een Nederlandse vertaling, zodat de jongeren ze ook kunnen lezen. Jongeren van Afrikaanse en oriëntaalse christenen zijn vaak niet meer vertrouwd met de klassieke taal waarin de teksten oorspronkelijk werden geschreven, soms Arabisch, Koptisch, Aramees, Ethiopisch.

De Nederlandse versies tonen hoe de West-Europese tradities en die van de nieuwe christenen elkaar beïnvloeden. ‘Wat je bijvoorbeeld ziet is dat ze Europese afbeeldingen gaan gebruiken. Dan zie je opeens een blonde Jezus of een witte Maria tussen de afbeeldingen uit de eigen traditie.’

De vijf andere ERC Advanced Grantwinnaars zijn Francesco Battaglia, Wilhelm Huck, Nigel Hussey, Carl Figdor en Mihai Netea.