Onderzoekers hebben voor het eerst aangetoond dat vogelsoorten op grote schaal toe- en afnemen volgens een voorspelbaar, door klimaatverandering gedicteerd, patroon.

Je zou het niet zeggen van een organisme dat kan vliegen, maar vogels zijn enorm honkvast. Ze fladderen met gemak all the way naar Afrika maar als het op nestelen aankomt zoeken ze hun oude stek weer op, liefst nog dezelfde boom waarin ze vorig voorjaar ook nestelden. Bij vlinders zie je sommige soorten nu al naar het noorden opschuiven, vogels doen dat nog niet. Ook al omdat vogels best een keer een te koude winter of te hete zomer kunnen overleven.

Dat maakt het lastig om te achterhalen in hoeverre vogels last hebben van de opwarming van de aarde. Maar niet onmogelijk. Europese en Amerikaanse onderzoekers zijn van ruim vijfhonderd vogelsoorten nagegaan of ze op bepaalde plekken de afgelopen dertig jaar in aantal afnamen of juist toenamen.

Per soort berekenden de onderzoekers eerst het voorkeursklimaat. Daarmee konden ze voorspellen of een soort de afgelopen jaren vooruit of achteruit zou moeten gaan. Daarna brachten ze de daadwerkelijke trends in aantallen in kaart.

Soorten waarvan verwacht werd dat ze voordeel zouden hebben van hogere temperaturen, blijken het inderdaad veel beter te doen dan soorten die naar verwachting een negatief effect laten zien.

Spotvogel
In Nederland leverden zo’n tweeduizend vogeltellers data. Wat blijkt? Vogelsoorten als de spotvogel, een boerenerfvogel, en de matkop, een bosvogel, nemen in aantal af. ‘De spotvogel gaat het in Nederland verliezen’, voorspelt Ruud Foppen van Sovon Vogelonderzoek Nederland. ‘Zijn ideale klimaat ligt straks veel noordelijker.’ Nu komt de vogelsoort nog niet voor in het noorden van Zweden, maar dat is straks wèl zijn place to be. Andere vogelsoorten, zoals de bijeneter die vroeger vooral gedijde in Zuid-Europa, nemen in aantal toe in Nederland.

Hun resultaten publiceerde het internationale team van wetenschappers, waaronder Sovon, onlangs in Science. Foppen: ‘De kracht van deze studie is dat we heel veel vogelsoorten in heel veel landen in kaart hebben gebracht, dan kun je door alle ruis heen een duidelijk signaal oppikken. We hebben de voorbodes van de verschuivingen door klimaatverandering te pakken. De eerste beginselen van die verschuivingen zie je in de aantallen vogels.’

De vraag is: is het erg dat sommige soorten op bepaalde plekken uitdunnen? Eigenlijk hebben we daar nog geen antwoord op, zegt Foppen. ‘We weten niet of die soorten de plekken waar ze het straks beter zullen hebben wel gaan bereiken. De jonkies vliegen wel uit het ouderlijk nest en ook iets verder dan de ouders ooit zullen komen, maar dan nog is dat gewoonlijk niet meer dan een paar kilometer van het oude nest.’

Vogels die toevallig in het noorden terechtkomen, krijgen waarschijnlijk meer nakomelingen. Maar je moet wél in het noorden kunnen komen. ‘Stel je bent spotvogel en je moet een enorme zee over om in Scandinavië te komen, ga je dat doen? Dat soort natuurlijke barrières gooien misschien wel roet in het eten. Dus het is te makkelijk gedacht; die vogel vliegt naar Afrika, dan kan die ook wel naar Zweden vliegen. De vogels kennen onze klimaatmodellen niet.’ / Martine Zuidweg