Schrijver A.F.Th van der Heijden trok een volle Vereeniging gistermiddag. Hij hield de jaarlijkse Kellendonklezing, ter herinnering aan de in 1990 overleden  Frans Kellendonk. Generatiegenoot Van der Heijden kende de schrijver en alumnus persoonlijk.

De grote naam en de Nijmeegse roots van A.F.Th van der Heijden doen het goed. Heeft de jaarlijkse Kellendonklezing normaliter in de aula plaats, dit jaar moest er vanwege de hoeveelheid aanmeldingen worden uitgeweken naar de Vereeniging.

Gebruik is dat de schrijver die de lezing uitspreekt een essay baseert op (een passage uit) Kellendonks werk. Ook is het de bedoeling stil te staan bij de persoon Kellendonk. Dat is in dit geval interessant, want Van der Heijden en Kellendonk gaan ver terug. Ze studeerden min of meer tegelijk in Nijmegen (‘Frans deed het wat sneller dan ik, ik studeerde nog toen hij aan het promoveren was’) en hun pad kruiste met regelmaat. Al in 1978, toen Van der Heijden vanuit Italië verhalen instuurde naar De Revisor, waar Kellendonk redacteur was. Later kwamen ze elkaar tegen in het Amsterdamse. Het contact was altijd wat stroef, niet onvriendelijk maar wat ongemakkelijk. Kellendonk was een introvert persoon, wat in Van der Heijden vervolgens een overcompenserende vorm van extraversie losmaakte. Van der Heijden: ‘Maar we waren collega’s die elkaar waardeerden, op enige afstand.’

Het theaterstuk
Daarna is het tijd voor het essay. Van der Heijden wil de ontwikkeling van zijn stijl laten zien. Hij heeft daarom een theaterstuk geschreven, gebaseerd op Kellendonks twijfels en kanttekeningen bij het geloof als instituut, de Rooms-katholieke kerk in het bijzonder. Om te voorkomen dat de universiteit eventueel in de problemen komt, zijn alle namen en gebeurtenissen ‘absoluut fictief’ en het hele gebeuren is ‘gedramatiseerd’, belooft A.F.Th. De hoofdpersoon? Een oudere Zuid-Duitse theoloog, met een broze gezondheid, die enkele jaren eerder is verheven tot paus. Hij worstelt met zijn geloof, met de problemen – zoals misbruikschandalen – die op zijn pad komen, met een onbetrouwbare butler die een boekje open doet. ‘Eigenlijk zou hij het Vaticaan het liefst verlaten, de boel de boel laten, maar een paus kan niet met pensioen.’ Heeft de beste man ook een naam? ‘Laten we hem Benedictus noemen.’

Een gedramatiseerde fictieve vertelling, juist ja…

De blauwdruk voor de stijl die hem op het moment kenmerkt, ligt in klassieke toneel, in de tragedie, legt Van der Heijden uit. ‘Het draait niet om goed of kwaad, maar om een geschil tussen protagonist en antagonist. Beiden hebben hun eigen gelijk, en daar draait het om: gelijk tegen gelijk.’

De fictieve paus Benedictus, de protagonist, smeedt een plan en vindt een kans zijn ambt over te dragen aan een nederige Argentijnse kardinaal. Nadat deze kardinaal – voor het gemak even Franciscus gedoopt – is benoemd tot paus, nemen de nieuwe en oude paus elkaar de biecht af. En daar, in dat slotstuk, wordt het plan uit de doeken gedaan. Samen, aldus Benedictus, kunnen de twee mannen, die beiden onfeilbaar zijn, beiden spreken namens God, de kerk laten imploderen. Van der Heijden: ‘Benedictus zal zeggen: we hebben onszelf opgeheven door los te komen staan van onze geboden, door machteloos toe te zien hoe priesters zondigden en vervolgens niet de straf, maar de doofpot volgde.’ Om daar boete voor te doen, dat recht te zetten, is er maar één remedie. ‘Wie hecht aan de waarden van de kerk, moet de kerk als instituut opheffen.’ / Mark Merks