Dinsdag gaat historicus Marleen Reichgelt tijdens een Actualiteitencollege van Radboud Reflects in op het NIOD-rapport over Indonesië en de media-aandacht voor het Nederlandse koloniale verleden. ‘De onderzoeksperiode kun je arbitrair noemen.’

Op 17 februari verscheen een rapport van het NIOD over geweld door de Nederlandse krijgsmacht tijdens de Indonesisische onafhankelijkheidsoorlog. De onderzoekers constateerden wijdverbreid extreem geweld van de Nederlandse krijgsmacht. Dat geweld werd bewust ingezet en op alle niveaus getolereerd, aldus het rapport. Onderzoeker Marleen Reichgelt gaat er tijdens het Actualiteitencollege dinsdag dieper op in.

Stond er voor historici nog nieuws in het NIOD-rapport?

‘Er gaan nog veel boeken verschijnen, dus wellicht staan daar nieuwe feiten in. Wat er nu geschreven is, wisten we al. Maar het gaat om de politieke erkenning die bij zo’n rapport hoort. Dat bepaalt hoe we erover praten.’

De aandacht voor het Nederlandse verleden in Indonesië is de laatste tijd enorm.

‘De geluiden zijn niet nieuw. Joop Hueting sprak als klokkenluider in 1969 al over oorlogsmisdaden begaan tijdens de politionele acties. En zo waren er meer geluiden, ook al eerder van Indonesische zijde, die maar beperkt de media wisten te bereiken. Je ziet nu in het algemeen meer interesse voor het Nederlandse koloniale verleden. De boeken De brandende kampongs van Generaal Spoor van Rémy Limpach en Revolusi van David van Reybrouck zorgen voor extra aandacht.’

Het zorgt ook voor nieuwe discussie, alleen al over de term Bersiap in het Rijksmuseum.

‘Je ziet dat er aandacht komt voor meerdere perspectieven, bijvoorbeeld over de periode en term ‘Bersiap’. Het woord verwijst naar de chaotische en gewelddadige periode nadat de Indonesische onafhankelijkheid was uitgeroepen. Voor Indische Nederlanders en andere groepen die toen slachtoffer zijn geworden van geweld, is het een belangrijke term om uit te drukken wat hen is overkomen. Maar in Indonesië en in de Indonesische geschiedschrijving is de term onbekend. Het is een begrip dat is ontstaan in een Nederlandse en Nederlands-Indische context, en een bepaald perspectief weergeeft. Woorden zijn niet neutraal, daar zit een emotionele lading aan en dat roept associaties op.’

Net zoals hoe de Nederlandse acties genoemd moeten worden?

‘De uitgangspunten bepalen of je het oorlogsmisdaden, misdrijven of extreem geweld noemt. Als Nederland 17 augustus 1945 ook rechtstatelijk als datum van de Indonesische onafhankelijkheid zou erkennen, dan veranderen de kaders weer. Dat is vooral van belang voor de politieke kant, de gebeurtenissen zelf veranderen niet.’

Hoe kijken ze in Indonesië naar dit onderzoek?

‘De Indonesische journaliste Feba Sukmana vertelde dit weekend in radioprogramma OVT dat de keuze om alleen de periode 1945-1949 te onderzoeken voor veel Indonesiërs arbitrair aanvoelt. Dat snap ik wel, want voor hen was dit een strijd die uiteindelijk naar vrijheid leidde. Ze zitten meer met gebeurtenissen van voor 1945 waarbij ook veel doden zijn gevallen, zoals de aanleg van de Grote Postweg op Java waarbij duizenden dwangarbeiders om het leven kwamen. Onderzoek naar andere periodes zou goed zijn. Digitalisering van bronnen, vertalingen en breder toegankelijke archieven zorgen daarnaast voor meer internationaal onderzoek en de kans voor Indonesische wetenschappers om zich meer te mengen in internationale debatten.’

Het Actualiteitencollege van Radboud Reflects, in samenwerking met Vox, is dinsdag tussen 16.00 uur en 16.45 uur via een livestream te volgen.