Nederland kampt met een groot stikstofprobleem. Onderzoekers van Aquatische ecologie en milieubiologie hebben er hun handen vol aan. De afdeling, die vandaag vijftig jaar bestaat, maakte zich in de jaren tachtig en negentig al hard voor een serieuze aanpak. 'De stikstofuitstoot is op zijn beloop gelaten.'

Het is te danken aan Kees den Hartog dat in 1973, als afsplitsing van Dierecologie, in Nijmegen de afdeling Aquatische ecologie werd opgericht. ‘Daar kwam dankzij het onderzoek naar zure regen door Jan Roelofs in de jaren tachtig ook milieubiologie bij’, vertelt hoogleraar Aquatische ecologie en milieubiologie Leon Lamers.

De zure regen zorgde destijds voor verzuring en vermesting in natte en droge natuur, maar ook in de jaren tachtig en negentig zagen de wetenschappers al de reikwijdte van het stikstofprobleem, vertelt Lamers. ‘Er is toen een flinke aanpak geweest van stikstofuitstoot en zeker zwaveluitstoot. De stikstofuitstoot is uiteindelijk op zijn beloop gelaten en door de strengere regelgeving van de Europese Unie is dat nu veel meer in het nieuws.’

Vervuilde Rijn

Ook de Sandozramp in 1986, waarbij de Rijn zwaar vervuild raakte door een enorme hoeveelheid bluswater vermengd met chemicaliën, was een aanleiding voor veel onderzoek van de afdeling. De Nijmeegse wetenschappers keken naar de vele invasieve soorten die door het veranderende ecosysteem na deze ramp in de rivier te vinden waren.

Er werd, en wordt nog steeds, op de afdeling veel onderzoek gedaan naar herstel van biodiversiteit door gerichte maatregelen. In de jaren negentig bracht Jan van Groenendael de genetische component in bij dit type onderzoek.

‘We willen snappen wat er gebeurt in de natuur, maar we zijn ook altijd op zoek naar oplossingen’, zegt universitair hoofddocent en afdelingshoofd Sarian Kosten. ‘Zo kijken we nu hoe de Peel zich herstelt na de brand in 2020 en of dat herstel bevorderd kan worden. En we hebben meegekeken of de verbrakking van het water in de natuur van de Westzaan een gunstig effect heeft op de methaanuitstoot, wat ook zo bleek te zijn. We doen gesubsidieerd onderzoek, maar krijgen ook vragen van waterschappen en natuurbeheerders. Een deel van die vragen komt terecht bij B-WARE, een spin-off van onze afdeling. We haken als academici graag aan bij hun projecten, dat levert voor alle partijen vaak waardevolle inzichten op.’

‘We hebben in Nederland de slechtste waterkwaliteit van Europa’

Kosten vertelt hoe de onderzoekers van de afdeling samenwerken met het FNWI Technocentrum, waar verschillende meetsystemen zijn ontwikkeld om continu broeikasgasemissies  uit land en water te meten. Het gaat dan met name om kooldioxide, methaan en lachgas. Het uiteindelijke doel is om de emissies niet alleen te kwantificeren, maar ook te begrijpen welke processen sturend zijn. Dat levert in het beste geval methodes op om aantasting van de natuur te verminderen. Het meten van de methaanconcentraties in de bodem van zoetwatermeren in Spitsbergen door Annelies Veraart is een van de vele onderzoeken van de afdeling.

Uitstoot

De huidige en toekomstige natuurproblemen zullen voor veel werk en mogelijk verdere groei van de afdeling zorgen. Lamers: ‘Er moet nog meer onderzoek naar de vervuiling van oppervlaktewateren en wetlands komen, naar het tegengaan van bodemdaling in veengebieden en de uitstoot van broeikasgassen uit meren en venen, en naar toepassingen van planten bij waterzuivering.’

Het stikstofprobleem is de komende jaren de wereld nog niet uit, voorspellen de onderzoekers. En dan moet ook de waterkwaliteit nog verder worden aangepakt, zowel voor stikstof als fosfaat. Leon Lamers: ‘We hebben in Nederland de slechtste waterkwaliteit van Europa. De mest die erin komt, zorgt ook weer voor de uitstoot van broeikasgassen vanuit het water. Er moet nog veel onderzoek gedaan worden naar het herstel van de natte natuur, waarbij de kennis direct geïmplementeerd kan worden.’

Het jubileum wordt gevierd met een symposium in de Lindenberg getiteld: Past, present and future of wetland functioning and restoration.