Hoe kom je erachter vanaf welke leeftijd baby’s begrijpen wat er om hen heen gebeurt? Vragen kun je het ze niet. Dus kijken onderzoekers vaak naar oogbewegingen, maar dat heeft beperkingen. Birgit Knudsen gooide het voor haar promotieonderzoek over een andere boeg: ze keek wat baby’s doén met informatie uit hun omgeving.

Onderzoek naar begrip bij baby’s wordt meestal gedaan met experimenten waarbij de kindjes kijken naar een volwassene die iets doet (bijvoorbeeld een speeltje verstoppen). De vraag is dan vanaf welke leeftijd kinderen reageren op verschillende aspecten van het gedrag van de volwassene.
Bij kinderen tussen 12 en 24 maanden wordt die reactie doorgaans gemeten aan de oogbewegingen: die geven zicht op de informatieverwerking en de cognitieve processen daarachter.
Toch is dat een beperkt zicht, want als een baby lang naar iets kijkt, wil dat dan zeggen dat hij het aantrekkelijk vindt of dat hij het niet snapt?

Kennis, intenties, emoties
Knudsen (die op 20 maart promoveert aan de Radboud Universiteit) koos voor een andere benadering. Ze liet kinderen deelnemen aan experimenten waarin zij als volwassene soms iets niet wist (waar is het speeltje gebleven), dan weer wel wist, of iets verkeerd veronderstelde (het speeltje zat toch in deze doos?). Ook varieerde ze met intenties (de ene keer maakte ze duidelijk te willen spelen; de andere keer dat ze de doos waarin het speeltje zat, wilde schoonmaken) en met emoties (soms vond ze het speeltje mooi, soms vies).

Helpen
Rond de 18 maanden begonnen de kindjes te helpen als ze iets verkeerd deed. Al rond de 12 maanden gingen ze helpen als ze iets niet wist. Rond die tijd maakten ze ook verschil in intentie: ze reageerden anders op spelen dan op schoonmaken. Ook reageerden ze dan al verschillend wanneer Knudsen een speeltje vies of mooi vond. En met ‘reageren’ bedoelt Knudsen dus niet: hoe keken ze, maar: hoe handelden de kinderen?

Begrip of associatie?
Omdat de kinderen steeds anders, maar adequaat handelden in verschillende situaties, lijkt het erop dat ze begrijpen wat er bedoeld wordt. Maar, weet Knudsen, zo gemakkelijk is niet iedereen overtuigd. ‘Er zullen wetenschappers zijn die zeggen dat de reacties van die kinderen ook gebaseerd kunnen zijn op lagere cognitieve processen zoals associatie. En weer anderen zullen zeggen dat  kinderen leren via regels: als X gebeurt, dan wordt van mij Y verwacht.’ En dat is wat anders dan begrip.
Maar, stelt Knudsen daar tegenover: de baby’s konden op van alles reageren, maar deden dat alleen op bepaalde, functionele aspecten. ‘Dat hun gedrag alleen maar een kwestie is van stimulus-respons, is daardoor minder aannemelijk.’

Belangrijke stap
Ook haar promotor Harold Bekkering, hoogleraar Cognitieve psychologie aan de Radboud Universiteit, vindt Knudsens onderzoek overtuigend. ‘Ze heeft laten zien dat baby’s zich al op jonge leeftijd aanpassen aan de vraag van de omgeving. Dit is een belangrijke stap voor het onderzoek naar begrip bij de allerjongste kinderen.’/ Anja van Kessel