Afgelopen jaar zijn er voor 59 wetenschappers beveiligingsmaatregelen getroffen wegens de haat en bedreigingen die ze over zich heen krijgen. De ingrepen variëren van extra beveiligers op de campus tot het offline halen van contactgegevens.

Voor 45 medewerkers van universiteiten ging het om eenmalige maatregelen, terwijl ze bij veertien anderen structureel zijn. Dat staat in de eerste Monitor externe intimidatie, haat en bedreiging van wetenschappers, die gisteren is verschenen.

De instellingen halen bijvoorbeeld de contactgegevens van een bedreigde onderzoeker offline, voeren voor bepaalde gebouwen een pasjescontrole in, verplaatsen de medewerker naar een andere locatie of filteren alle haat en bedreigingen uit de mail. Ze helpen medewerkers ook bij het doen van aangifte. Verder zijn er soms extra beveiligers nodig op de campus of bij openbare bijeenkomsten.

“Dergelijke maatregelen hebben grote persoonlijke gevolgen voor onze medewerkers en ook voor hun familie, vrienden en collega’s”, schrijft universiteitenvereniging UNL, die ook de gevolgen voor de samenleving aanstipt: “Wanneer wetenschappers zich niet meer durven te mengen in het publieke debat, via media, social media of op andere manieren, verdwijnt een van de belangrijkste stemmen in dat debat.”

Corona

De veiligheid van wetenschappers ligt onder een vergrootglas sinds de hevige bedreigingen in coronatijd aan het adres van virologen. Ook hebben extremisten het vaak voorzien op wetenschappers die zich in de media uitspreken over migratie of klimaatverandering. Kritiek op de politieke islam is ook niet zonder gevaar.

Namen of concrete voorbeelden geeft de monitor niet. Ook staat er niet aan welke universiteiten en instituten geen enkele wetenschapper wordt bedreigd of waar het er juist meer zijn.

Wel zien de universiteiten en instituten een “groei in activisme in de samenleving” en dat raakt het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek. Veiligheidsmedewerkers signaleren bovendien een normvervaging: extreme reacties zijn steeds normaler.

Sommige onderzoekers zijn hierdoor inderdaad “terughoudender om publiekelijk over hun werk te communiceren”, aldus het rapport. Volgens de instellingen krijgen vooral vrouwen en jonge onderzoekers te maken met haat, bedreiging en intimidatie. Daarvoor heeft de wetenschap vaker aandacht gevraagd.

Zelfcensuur

Eerder dit jaar bleek een flinke minderheid van docenten en studenten inderdaad weleens aan zelfcensuur te doen. Het verschilde nogal per vakgebied.

Om wetenschappers te steunen is er sinds november 2022 een speciale website: wetenschapveilig.nl. Die brengt bedreigde wetenschappers meteen in contact met de juiste personen binnen hun instelling.

Tot en met december 2023 hebben enkele tientallen wetenschappers hulp gezocht via deze website, maar lang niet iedereen maakt er gebruik van. De universiteiten schatten dat het slechts het “topje van de ijsberg” betreft.

Wereldwijd

De monitor is gemaakt door universiteitenvereniging UNL en onderzoeksbureau Technopolis. De universiteiten, onderzoeksfinancier NWO en wetenschapsgenootschap KNAW hebben vragen beantwoord.

“Hierbij moet worden opgemerkt dat de demonstraties op de campussen op dat moment nog moesten beginnen of in de kinderschoenen stonden”, staat in de monitor. “De impact hiervan op medewerkers is daarom niet meegenomen in deze monitor.”

Overigens staat de veiligheid van wetenschappers volgens allerlei bronnen wereldwijd onder druk. Demissionair minister Robbert Dijkgraaf vond dat er ook in Nederland meer aandacht voor moest zijn.