OPINIE - Trump is een president gebleken met een flagrante minachting voor de scheiding der machten en de Amerikaanse grondwet. Aldus Peter van der Heiden, politicoloog en docent Amerikaanse politiek aan de Radboud Universiteit. 'Als Trump zegt dat hij heeft gewonnen, dan hééft hij ook gewonnen. En dus is de nieuw gekozen president illegaal – en mag, nee moet de rechtsorde door de meute hersteld worden.'

Vier jaar geleden schreef ik hier in Vox over een poging tot staatsgreep door een zittende president die weigerde de verkiezingsuitslag te accepteren. Beschikte ik over voorspellende gaven? Nee, absoluut niet. De schurk in mijn verhaal destijds was namelijk niet Donald Trump maar Yahya Jammeh, toenmalig dictator van Gambia. En de ongeregeldheden bij zijn haperende machtsoverdracht waren klein bier vergeleken met de laatste stuiptrekkingen van de huidige Amerikaanse president, die in zijn ondergang het liefst de Republikeinse partij, de Amerikaanse democratie en de eenheid van het land lijkt te willen meeslepen. Ongekend in de geschiedenis van de Verenigde Staten, maar een passend einde van het presidentschap van Trump.

Sterkemannentaal

Natuurlijk hoefde Trumps termijn niet zo te eindigen, maar erg verrassend is het ook niet. Vanaf het moment waarop hij zijn gouden roltrap afdaalde om zijn kandidatuur aan te kondigen, was duidelijk dat we hier niet met de grootste democraat van doen hadden. Amerika was kapot, volgens Trump, en: ‘I alone can fix it’. Klassieke sterkemannentaal – de grote leider die, als hij maar niet zou worden gehinderd door democratisch geneuzel alle problemen op kon en zou lossen. In zijn inauguratie schetste hij een VS op de rand van de afgrond, ‘American carnage’. En vanaf dag één heeft hij zijn achterban opgejut om vooral de ander (de Democraten, zwarten, moslims, hispanics etcetera) te wantrouwen en hem onvoorwaardelijk te steunen.

Vanaf dag één heeft hij zijn achterban opgejut om vooral de ander te wantrouwen en hem onvoorwaardelijk te steunen

Dat door Trump gevoede wantrouwen is de crux in de gebeurtenissen van gisteren in Washington DC. Vanaf de verkiezingen van 2016 heeft hij zijn tegenstanders weggezet als on-Amerikaans, als personen die niet op een stembiljet zouden moeten staan maar in de gevangenis zouden moeten zitten. ‘Lock her up’ klonk het bij Hillary Clinton, ‘Lock them up’ over vader en en zoon Biden. Trumps opponenten waren geen politieke tegenstanders maar landverraders en criminelen, Amerika onwaardig. Dat levert een klimaat op waarin mensen niet meer gewoon van elkaar van mening verschillen, maar elkaar het recht op hun eigen mening ontzeggen. Niet voor niets noemen Trump en zijn Trumpisten de trouwe aanhang ‘patriotten’. Zij zijn de ware Amerikanen – de anderen deugen niet.

Meute

In zo’n klimaat is er maar weinig nodig om het kruitvat tot ontploffing te brengen, en Trump is nooit te beroerd om daar een brandende lont in te steken. Zijn continue beweringen dat er grootschalige stembusfraude zou hebben plaatsgevonden en dat de verkiezingen hem en zijn patriotten dus zouden zijn ontnomen, zijn weliswaar zonder enig bewijs en al meer dan zestig keer door diverse rechters (inclusief het Hooggerechtshof) verworpen, maar dat doet er voor de harde kern van zijn achterban weinig tot niets toe. Als Trump zegt dat hij heeft gewonnen, dan hééft hij ook gewonnen. En dus is de nieuw gekozen president illegaal – en mag, nee moet de rechtsorde door de meute hersteld worden. ‘Dit gebeurt als je patriotten hun rechtmatige verkiezingswinst ontneemt’, twitterde Trump – daarmee de schuld voor de ongeregeldheden bij de tegenstanders leggend.

Wat doe je met een president die zijn aanhang oproept om in verzet te komen tegen de verkiezingsuitslag en dat verzet een paar deuren verderop, naar het Congres, te brengen? Want dat is precies wat Trump deed met eerst zijn oproep om naar Washington te komen op 6 januari, en later met zijn toespraak tot die demonstranten om hun gelijk te halen bij de teling van de stemmen in het Congres. Trump is een president gebleken met een flagrante minachting voor de scheiding der machten (überhaupt voor de andere machten dan de uitvoerende) en, erger misschien nog wel, voor de door hem waarschijnlijk nooit gelezen grondwet. Daarin wordt hij gesteund door een stevige groep Amerikanen, waarvan de voorhoede die gisteren het Capitool bestormde langdurige gevangenisstraffen tegemoet kan zien, en een gelukkig afnemende groep Republikeinse volksvertegenwoordigers. Volgens president-elect Biden was het gedrag van zijn uitgaande voorganger ‘bordering on sedition’ – grenzend aan muiterij, een stevig vergrijp waarvoor Trump na 20 januari weleens vervolgd kan worden.

Afzetten

Gisteravond twitterde de Democratische afgevaardigde Omar Ilhan dat zij bezig was met het schrijven van ‘articles of impeachment’. Natuurlijk is de tijd te kort om Trump daadwerkelijk af te zetten, hoewel zijn gedrag van gisteren en de weken ervoor daar ampel grond voor biedt. Een impeachment, als deze gevolgd wordt door een veroordeling, zou wel betekenen dat Donald Trump niet nog eens gekozen kan worden als president (of welk gekozen ambt dan ook) en dus zijn droom van een eventuele herrijzenis in 2024 gedag kan zeggen.

De Republikeinen zullen hem niet meer blieven na 20 januari, dat heeft zijn kamikazeactie van gisteren wel duidelijk gemaakt. Het zou zo maar tot een scheuring kunnen leiden, met een klassieke Republikeinse partij en een, waarschijnlijk grotere, Trumpistische partij – die beide echter kansloos zijn zolang de Democraten de gelederen gesloten houden. Hoe dan ook werd gisteren geschiedenis geschreven, met een gewelddadige en onwaardige finale van een van begin tot eind onwaardig presidentschap.

Vorig jaar verscheen het boek Weirdo’s in het Witte Huis, dat Van der Heiden schreef over Trump en andere ‘gekke Amerikaanse presidenten’.