Drie jaar lang was de toekomst van Paul Bakker aan de Radboud Universiteit onzeker. Tot vandaag. De universiteit maakte bekend dat Bakker in dienst blijft als hoogleraar, maar geen onderwijs meer zal geven. Vicevoorzitter Agnes Muskens en decaan Heleen Murre-van den Berg lichten dat besluit toe.

Drie jaar geleden raakte hoogleraar Geschiedenis van de filosofie Paul Bakker in opspraak nadat er, volgens het college van bestuur, meerdere meldingen over hem binnen waren gekomen. Het onderzoek dat volgde bracht ‘ongepast handelen’ aan het licht.

Daarna was het lang stil rondom Bakker. Vandaag maakt de universiteit bekend dat de hoogleraar Geschiedenis van de filosofie halftijds in dienst blijft van de Faculteit der Theologie, Filosofie en Religiewetenschappen. Maar alléén om onderzoek te doen, waaronder het begeleiden van promovendi. Bakker keert niet terug als docent.

Althans, voorlopig niet. ‘Hij heeft geen permanent onderwijsverbod gekregen’, aldus Agnes Muskens, vicevoorzitter van het college van bestuur. ‘Er kan altijd een moment komen dat we zeggen: hij mag weer colleges geven.’

Maar dat zal niet op korte termijn gebeuren. In plaats van onderwijs te geven gaat Bakker namelijk voor de andere helft van zijn aanstelling aan de slag bij Radboud University Press, als wetenschappelijk medewerker. Officieel begint hij daar op 1 september.

Zeker in het begin zal Bakkers focus bij zijn nieuwe functie liggen, vertelt decaan Heleen Murre-van den Berg: ‘In onderling overleg met hem is afgesproken dat hij hier daarom niet zo vaak hoeft te zijn.’

Muskens: ‘Maar het is hem niet verboden om vaker naar de faculteit te komen. Hij hoeft hiervoor geen toestemming meer te vragen.’ De afgelopen jaren was dat wel het geval.

Een hoogleraar die geen onderwijs geeft; is dat niet opmerkelijk?

Muskens: ‘Het is een hele bewuste keuze die in goed overleg met iedereen is gemaakt.’

Murre-van den Berg: ‘Dit is inderdaad redelijk uitzonderlijk. Toch heb ik zelf ook een aantal jaren geen onderwijs gegeven omdat ik daar als decaan geen tijd voor had. En er zijn ook mensen die alleen onderwijs geven en geen onderzoekstijd hebben, maar die zijn geen hoogleraar.’

Waarom mag Bakker geen onderwijs meer geven?

Murre-van den Berg: ‘Daar waren grote zorgen over aan de faculteit. Met name onder studenten. Dat heeft een grote rol gespeeld. Het was een afweging tussen de belangen van Paul enerzijds en de zorgen van studenten anderzijds. Deze beslissing moet rust terugbrengen in de faculteit, waardoor we ons kunnen concentreren op het verbetertraject. We wilden niet ieder jaar opnieuw een discussie voeren over de vraag of Paul onderwijs zou mogen geven.’

‘Er zijn genoeg mensen in de faculteit die weten wat er gebeurd is’

Op welke manier zijn de zorgen van studenten hierin gehoord?

Murre-van den Berg: ‘De assessoren en de studenten van de Facultaire Studentenraad (FSR) zijn de afgelopen drie jaar nauw betrokken geweest bij het hele traject. Ook tijdens studentdialogen over sociale veiligheid is de mogelijke terugkeer van Paul regelmatig aan de orde geweest.’

Het externe onderzoek van bureau Berenschot bracht in 2020 het ‘ongepast handelen’ van Bakker aan het licht. De resultaten van het rapport zijn echter nooit openbaar gemaakt. Waren de studenten van de FSR dan wel voldoende geïnformeerd om mee te praten over de toekomst van Bakker aan de universiteit?

Murre-van den Berg: ‘De studenten waren goed genoeg geïnformeerd om een afweging te kunnen maken. Er zijn genoeg mensen in de faculteit die weten wat er gebeurd is. Bovendien horen de leden van de FSR soms dingen in de vertrouwelijkheid van het besloten deel van de vergadering.’

‘Bekendmaken wat er precies is voorgevallen binnen de faculteit zou niet tot verheldering leiden. De feiten zijn ook weer voor discussie vatbaar waarmee je de discussie zou verleggen. Sommige mensen zouden zich afvragen waar we ons druk om maken, terwijl anderen zouden vinden dat het gedrag van Paul veel zwaarder bestraft had moeten worden.’

Muskens: ‘We hebben er nu bewust voor gekozen om te noemen dat Paul berispt is voor ongepast handelen. We willen zo transparant mogelijk zijn, maar transparantie moet alle betrokkenen dienen. We hebben de betrokkenen toegezegd dat we niet naar buiten brengen wat er gebeurd is.’

Murre-van den Berg: ‘Het gaat om de bescherming van de melders. De drempel om ongewenst gedrag te melden is al erg hoog, mensen kijken daartegenop.’

Zijn de melders geïnformeerd over deze beslissing?

Murre-van den Berg: ‘De melders zijn inderdaad op de hoogte gebracht.’

Zijn ze tevreden met de uitkomst?

Murre-van den Berg, aarzelend: ‘Het lijkt me niet goed om hier voor hen te spreken.’

Paul Bakker blijft werknemer van de universiteit. Spreken jullie daarmee ook het vertrouwen in hem uit, dat hij zich niet nogmaals schuldig zal maken aan ongepast handelen?

Muskens: ‘Anders hadden we nu andere stappen genomen. We hebben er alle vertrouwen in dat het niet nogmaals zal plaatsvinden.’

Waarom is in 2020 besloten om meteen de naam van Paul Bakker te noemen bij het aankondigen van het onderzoek?

Muskens: ‘Omdat hij al als decaan was benoemd.’

‘Er was geen enkele discussie of het handelen van Paul past bij hoe een docent-onderzoeker hoort te functioneren.’

Murre-van den Berg: ‘We hadden kunnen zeggen dat hij zich wegens persoonlijke redenen had teruggetrokken, maar dan kom je pas echt in een mijnenveld terecht.’

Had het bieden van transparantie over wat het ongepast handelen van Paul Bakker inhield er niet voor kunnen zorgen dat het hele proces veel eerder afgerond had kunnen worden?

Murre-van den Berg: ‘Ik denk niet dat het dan makkelijker was geweest voor Paul. Er was geen enkele discussie of het handelen van Paul past bij hoe een docent-onderzoeker hoort te functioneren.’

Hadden jullie wat anders kunnen doen?

Muskens: ‘Het had Paul wel geholpen als we eerder met een uitkomst waren gekomen.’

Waarom is dat niet gebeurd? Bij Artificial Intelligence was er ook een zaak, daar is veel sneller een klap op gegeven. Die medewerker verlaat de universiteit.

Muskens: ‘Misschien had het op onderdelen sneller gekund, maar dat is altijd achteraf gezien. Zorgvuldig handelen heeft soms tijd nodig, dat zegt Mariëtte Hamer (regeringscommissaris seksueel overschrijdend gedrag, red.) ook. Ik denk wel dat we op een andere manier hadden kunnen communiceren. Ik worstel daar ook mee.’

Murre-van den Berg: ‘Alle fasen hebben tijd gekost. Als nu exact dezelfde casus zich zou aandienen, zouden we daar wellicht sneller op kunnen handelen.’

Maar waarom heeft het nou drie jaar geduurd?

Murre-van den Berg: ‘Daar hoeven we niet geheimzinnig over te doen. Op een bepaald moment wilden we hem als faculteitsbestuur laten terugkeren naar het onderwijs. De discussie die dat voornemen opriep, heeft ons als faculteitsbestuur op andere gedachten gebracht.’

Muskens: ‘We hebben heel zorgvuldig de afweging gemaakt: wat betekent dit voor de universiteit, voor de faculteit, voor Paul, voor medewerkers en de studenten? Daar moet je goed over nadenken. Dan ben je zo weer weken verder.’

Zijn er momenten geweest dat de universiteit tekort is geschoten in haar zorgplicht jegens Paul Bakker? Neem het moment dat journalist Tim Hofman opriep om bij hem meldingen te doen over Bakker, op een vol Pieter Bondamplein tijdens Radboud Rocks.

Muskens: ‘Daarover vraag ik me ook af waarom dit gebeurd is. Op het moment zelf konden we niks meer doen. Dit vond ik heel erg voor Paul. We proberen die zorgplicht zo goed mogelijk na te leven, maar ik weet niet of hij dat ook zo ervaren heeft. Ik denk dat hij zich af en toe behoorlijk beroerd heeft gevoeld.’

Van de medewerker bij AI is in onderling overleg afscheid genomen. Is daar ook op aangestuurd bij Paul Bakker?

Muskens: ‘Daar kunnen we niets over zeggen.’

Bij uw (Muskens) aantreden als vicevoorzitter zei u voorstander te zijn van een zerotolerancebeleid ten opzichte van grensoverschrijdend gedrag?

Muskens: ‘Dat klopt. Maar zero tolerance betekent ook dat er goed onderzoek plaatsvindt en dat op basis daarvan uitkomsten worden gedeeld. En die uitkomsten zijn de basis om het gesprek aan te gaan. Als iemand dan een strafbaar feit heeft gepleegd, dan is het simpel. Als het een grijs gebied is, dan moet je in het belang van alle betrokkenen kijken wat de beste oplossing is.’

Zou de casus rond Paul Bakker vandaag anders aangepakt worden, nu er een gedragscode is?

Muskens: ‘We zouden nu op dezelfde manier een onderzoek starten. Op basis van de uitkomsten zouden we passende maatregelen nemen.’

Murre-van den Berg: ‘De gedragscode biedt een handvat, maar of dat wel of niet tot een ontslag had geleid? Zo simpel is het niet.’

Mariëtte Hamer kwam met een hele lijst aanbevelingen over hoe organisaties met meldingen van grensoverschrijdend gedrag kunnen omgaan. Heeft de Radboud Universiteit daar iets van geleerd?

Muskens: ‘Laat ik vooropstellen dat wij een lerende organisatie zijn. Hamer zegt dat zorgvuldig reageren belangrijk is. Reageer niet in paniek, doe een zorgvuldig onderzoek, weeg alle belangen van iedereen. We hebben het afgelopen jaar veel gedaan: de gedragscode is er, de vertrouwenspersonen zijn verstevigd, er is een ombudsfunctionaris voor personeel, we krijgen er een voor studenten, er is een beleidsmedewerker sociale veiligheid aangenomen. Aan het einde van dit jaar gaan we de gedragscode evalueren. Maar het begint met elkaar aanspreken op bepaald gedrag. Daar kunnen we nog in groeien als organisatie.’

‘Zonder extern onderzoek krijg je de onderste steen niet boven’

Murre-van den Berg: ‘Op het moment dat je de gedragscode of dit type documenten nodig hebt, dan ben je eigenlijk te laat. Mensen die bot zijn of foute grappen maken, moeten daar op aangesproken worden. Dat zijn dingen waar je niet om ontslagen hoeft te worden, maar waar wel tegengas gepast is. Daar helpt de gedragscode bij.’

Hamer waarschuwt ook om niet te gauw gebruik te maken van externe onderzoeken. Door zowel met melders als beschuldigden in gesprek te gaan, kunnen organisaties volgens haar veel leed besparen. Zowel bij Paul Bakker als AI is gebruikgemaakt van een extern bureau.

Muskens: ‘Als er een extern onderzoek nodig is, dan zitten we eigenlijk al in de escalatiefase. Dan zijn er al meldingen die daarom vragen.’

Murre-van den Berg: ‘Zonder extern onderzoek krijg je de onderste steen niet boven. Er blijven altijd gevallen waarin je als faculteit of universiteit dat niet op een zuivere manier voor elkaar krijgt. Je probeert zoveel mogelijk intern op te lossen, maar dat lukt niet met alles.’

Muskens: ‘De professionaliteit van een extern bureau vind ik fijn. Zij hebben hun eigen procedures en staan er onafhankelijk in. Ze hebben hun kwaliteitsstandaarden en processen.’

Er is de afgelopen jaren grote polarisatie ontstaan binnen de FFTR-faculteit. Dat komt ook naar voren in het jaarverslag van de ombudsfunctionaris, dat binnenkort verschijnt. Hoe los je dat op?

Murre-van den Berg: ‘De grootste voor- en tegenstanders zijn lastig met elkaar in gesprek te krijgen, maar er is ook een grote middengroep. Ik maak me zorgen over die polarisatie. Maar het gaat niet altijd verkeerd: zo hebben we rondom de diversifiëring van het onderwijs bijvoorbeeld goede gesprekken gevoerd.’

Is er binnen de faculteit nog wel genoeg bereidheid om over sociale veiligheid te praten? Het constant hameren op sociale veiligheid, komt de sociale veiligheid niet altijd ten goede, horen we weleens.

Muskens: ‘Vijf jaar geleden stond sociale veiligheid nog niet zo prominent op de agenda, nu wel. Dat geldt voor de hele maatschappij. Een aantal personen vindt het moeilijk om daarover te praten, maar we kunnen het onderwerp niet veronachtzamen.’

Murre-van den Berg: ‘Voor de een kan het niet genoeg zijn, voor de ander is het snel te veel. Ik vind het belangrijk dat leidinggevenden daar goed mee omgaan.’

Heeft de universiteit inmiddels een procedure voor het geval er nieuwe zaken over grensoverschrijdend gedrag of ongepast handelen naar de oppervlakte komen?

Muskens: ‘Die was er bij het uitbreken van deze zaak ook al wel, maar we hadden toen minder ervaring. We zijn ons er bewuster van dat het voor alle betrokkenen fijn is om snel te handelen, maar wel met hoor en wederhoor en het zorgvuldig afwegen van de uitkomsten van eventueel onderzoek. Ik denk dat we daar een professionaliseringsslag in hebben gemaakt.’