Je kijkt, je ziet van alles en ook weer niet. Toch heeft wat we onbewust zien een beetje invloed op onze beslissingen. Maar als we bewust kijken, ‘weet’ ons brein wat het met binnenkomende informatie moet doen. Negeren, of extra opletten. Dat blijkt uit een experiment van Floris de Lange, neuropsycholoog bij de Radboud Universiteit. Het onderzoek verschijnt vandaag in het tijdschrift PloS Biology.

Dat ons onbewuste best slim is, en dat het vaak slim is om op je onbewuste te vertrouwen is min of meer algemene kennis sinds het populaire  en veel verkochte boek van sociaal psycholoog Ab Dijksterhuis. Voor hersenonderzoekers is het nog niet zo makkelijk om via een experiment te bewijzen hoe het brein onbewuste waarnemingen verwerkt. Om te beginnen: hoe weet je dat iemand iets gezien heeft dat ‘ie niet bewust gezien heeft?

Automatisch registreren
Floris de Lange van het Donders Instituut van de Radboud Universiteit bedacht een taak waarbij proefpersonen heel snel een reeks pijltjes te zien krijgen. Opdracht: zeg of de meest naar links of naar rechts wijzen. Voor een deel van de proef presenteerde hij de pijltjes zo dat ze bijna niet meer waarneembaar waren. Toch reageert het visuele systeem in hun hersenen erop, blijkt uit zijn metingen. Automatisch, als een camera, zonder de gegevens verder actief te verwerken in andere hersengebieden. De proefpersonen geven vervolgens wel meer goede antwoorden dan wanneer ze zouden gokken. ‘Een van de zeldzame bewijzen dat onbewuste waarnemingen een langdurig blijvend effect hebben in het brein,’ zegt De Lange.

Actief verwerken of negeren
Bij de goed zichtbare pijltjes loopt de verwerking anders. De hersenen gaan dan actief aan de slag met de informatie. Ze besteden er extra aandacht aan als er nog te weinig duidelijkheid is over de vraag. Maar andersom negeren ze ook informatie als het antwoord rond is – als drie pijltjes in een reeks van vijf naar rechts wijzen, zijn pijltje vier en vijf immers voor het besluit niet meer relevant.
De proefpersonen doen de taak beter met bewust waargenomen informatie. Ze geven meer correcte antwoorden. Ook doen ze de taak sneller en zijn ze zekerder van hun zaak.

Neutraal blijven
Hoe verhoudt zich dit resultaat met de observaties van Dijksterhuis? ‘Wij tonen aan dat bij bewuste waarnemingen het brein op een gegeven moment nieuwe informatie niet meer verwerkt. Het weet genoeg. In onze proef gaat het over een eenvoudige taak. Dan is dat gunstig en efficiënt. Voor de complexe beslissingen waar Dijksterhuis over schrijft, zoals het kopen van een huis, kan het gunstig zijn om zo lang mogelijk onbevooroordeeld informatie te verzamelen. Je neemt dan informatie neutraler op.’ /Iris Roggema