Bij politicologie willen ze méér dan alleen theorieën van westerse mannen
-
Foto via Pexels.com
Is kennis per definitie normatief? Moeten wetenschappers sociale ongelijkheid tegengaan? Is het erg dat we vooral theorieën uit de westerse wereld leren? Het antwoord van het overgrote deel van de wetenschap: nee. Een groeiende stroming gaat daartegenin, en deze stroming krijgt een belangrijkere plek in de bachelor Politicologie.
Toen hoogleraar Empirische politicologie Carolien van Ham een halfjaar geleden in Nijmegen aan de slag ging, viel haar iets op. Bijna alle literatuur die studenten politicologie hier voor de kiezen krijgen, komt uit Europa of de Verenigde Staten. Dat zou een beperkte blik opleveren die de politicologen meenemen als ze later maatschappelijke functies vervullen. ‘Ik dacht: dit kan niet’, zegt Van Ham. ‘De wereld is groter dan Europa.’
Van Ham is niet de enige die zich stoort aan de hoeveelheid westerse literatuur. Kritische theorie, een stroming in de sociale wetenschappen, pleit al jaren voor diversiteit in de wetenschap. Universitair hoofddocent Angela Wigger, die zich specialiseert in kritische theorie: ‘Kritische theorie is een label voor onderzoek dat zich afzet tegen de mainstream. Andere wetenschappers zeggen dat kritische theorie te normatief is, maar wij zeggen: alle wetenschap is normatief. Wij komen er alleen voor uit.’
‘Elke theorie helpt bepaalde groepen mensen met bepaalde belangen’
Kritische theorie ziet wetenschappers als wereldverbeteraars. Theorieën als feminisme, postkolonialisme en marxisme, die vormen van ongelijkheid tegengaan, zijn er voorbeelden van. De publiciteitscampagne van de Radboud Universiteit met de slogan ‘Je bent nodig’ past in deze trend van activistische wetenschappers, net als de roep om retoricalessen voor alle studenten. Tegelijkertijd wijst de stroming op punten waarin de wetenschap tekortschiet, zoals een overdaad aan literatuur geschreven door westerse mannen.
Daartegenover staan alle ‘mainstream’ theorieën die zichzelf wel als objectief zien, van het realisme uit de internationale betrekkingen tot de wet van vraag en aanbod. Kritische wetenschappers zetten zich tegen deze mainstream af door aannames achter de theorieën te belichten. Ze accepteren de wereld niet zoals hij is, maar pleiten in hun onderzoek voor sociale rechtvaardigheid. Zelfs in de natuurkunde is een kritische blik mogelijk, denkt Wigger. ‘Elke theorie helpt bepaalde groepen mensen met bepaalde belangen.’
Brief naar docenten
Om zulke kritiek te kunnen uiten, moeten studenten eerst de bestaande theorieën en onderliggende wetenschapsfilosofie begrijpen. In de bachelor Politicologie wordt daar te weinig aandacht aan besteed, vonden de studenten van de opleidingscommissie. Gijs Kooistra, masterstudent en lid van de opleidingscommissie: ‘Pas in het allerlaatste bachelorvak werden de verschillende wetenschapsfilosofische stromingen en het onderscheid met kritische theorie duidelijk. Zonde. Als je die eerst leert kennen, kan je de kennis die je daarna krijgt er meteen in plaatsen.’ Voorbeelden van zulke stromingen zijn positivisme, kritisch rationalisme en constructivisme.
Kooistra stuurde samen met de andere studenten van de opleidingscommissie een brief naar de docenten waarin hij vroeg om meer ruimte voor kritische theorie in het cursusmateriaal. Daar bleek al een discussie over te lopen in de vakgroep Politicologie. Van Ham was samen met andere docenten al een gesprek aangegaan over de westerse blik van de studie.
De reacties op het voorstel van Kooistra waren dan ook vooral positief. Sommige docenten stelden zich verdedigend op – wij zijn toch ook kritisch? Uiteindelijk krijgt Van Ham groen licht om het vakkenpakket onder handen te nemen.
Diverser curriculum
Het plan: de grote wetenschapsfilosofische stromingen, kritisch of niet, krijgen een belangrijkere plek in de bachelorvakken. Dat begint al bij het vak Inleiding Politicologie, waar studenten zitten die net het klaslokaal voor de collegezaal hebben ingeruild.
Daarnaast gaat Van Ham met haar collega’s bespreken hoe ze het kritische perspectief in hun collegestof kunnen meenemen. ‘Ik denk dat elke docent in staat is om kritisch te kijken’, aldus Van Ham. Een van de doelen is om het curriculum diverser te maken, bijvoorbeeld door meer leesmateriaal van vrouwelijke en niet-westerse wetenschappers op te geven en door gastdocenten met expertise buiten Europa uit te nodigen.
Een kritischer vakkenpakket levert ook kritischere studenten op, verwacht Van Ham. ‘De studenten die bij ons afstuderen moeten zich bewust zijn van hun eigen perspectief en de aannames die dat met zich meebrengt.’ Wigger: ‘Het levert studenten op die de wereld niet accepteren zoals hij is.’
Kritiek op kritische theorie
‘Goed dat er meer aandacht komt voor verschillende perspectieven’, reageert universitair docent Alex Lehr, die bij Politicologie kwantitatieve methoden geeft, ‘maar het moet in balans blijven met ander cursusmateriaal. Onderwijs is een zero-sum spel: meer ruimte voor het één betekent minder ruimte voor het ander. Het risico bestaat dat studenten die meer leren over niet-westerse landen uiteindelijk niet genoeg weten over hun eigen politieke systeem. Maar goed, de sociale wetenschappen vergelijken samenlevingen, en dan is het fijn om genoeg variatie te hebben.’
‘Als wetenschappers een ideologisch programma uitvoeren, verliest de wetenschap gezag’
Lehr schaart zich onder de kritisch rationalisten, de school van Karl Popper die zegt dat het mogelijk is om dichter bij waarheden te komen door onwaarheden te ontkrachten. ‘Volgens mij is het gevaarlijk om te zeggen dat we niet objectief moeten proberen te zijn omdat dat onmogelijk is’, aldus Lehr. ‘Als wetenschappers ervoor kiezen om een ideologisch programma uit te voeren, verliest de wetenschap gezag. Daarmee raakt de hele samenleving juist een kritisch perspectief kwijt.’
Hoewel Lehr positief is over de aanstaande veranderingen, denkt hij er niet over om kritische theorie in zijn eigen vakken onder te brengen. ‘Ik ga ook niet aan Angela Wigger vragen of ze in haar vakken over statistische methoden wil praten.’
Linkse indoctrinatie
Mogelijk levert kritische theorie ook linksere studenten op. De uitgangspunten van gelijkheid en diversiteit liggen namelijk grotendeels op een lijn met linkse waarden en hebben wortels in het marxisme. Maar dat hoeft niet per se, vindt Kooistra. ‘Meer kritische theorie in het curriculum dringt geen mening op. Eigenlijk gebeurt dat nu juist, omdat de studie geen alternatief biedt op het westerse, “objectieve” perspectief. Het gaat mij erom dat studenten alle verschillende kanten te zien krijgen, niet dat ze van bepaalde standpunten overtuigd worden.’
Dat het de linkse indoctrinatie is waarvan universiteiten worden beschuldigd, wil Wigger helemaal de wereld uit helpen. ‘Ik denk eerder dat het rechtse klimaat een rol speelt in zelfcensuur.’
Onenigheid
De bachelor kritischer maken is makkelijker gezegd dan gedaan. Kritische theorie barst van de nuances en zelfkritiek, geeft Wigger aan. Van Ham, Wigger en Kooistra verstaan ook niet precies hetzelfde onder kritische theorie.
Eén ding is kritische theorie zeker: moeilijk. ‘Het vraagt meer van wetenschappers dan alleen maar twee theorieën met elkaar vergelijken’, zegt Wigger. ‘Soms lijkt het me ook makkelijker om studenten gewoon een bachelorscriptie met mainstream theorieën te laten schrijven. Voor een kritische blik moet je meer vragen stellen, je onderwerp in een groter geheel plaatsen en bereid zijn om over politieke alternatieven na te denken.’
Lehr: ‘Hoewel we verschillende ideeën hebben over wat ‘kritisch’ betekent, is er één idee dat mijn collega’s en mij verbindt: dat wetenschap een manier is om het met elkaar oneens te zijn. Juist door die onenigheid kunnen we iets leren over de wereld.’
Bedrijfsarts schreef op 16 juni 2020 om 12:52
Denk aan je bloeddruk
Simone schreef op 16 juni 2020 om 13:03
Beste ‘echte wetenschapper’,
Ik merk dat je boos bent, en ik denk dat je een aantal legitieme punten maakt. Ik ben het met je oneens dat er een grootschalige indoctrinatie door marxistische docenten plaatsvindt, of dat de aanleiding zou zijn voor angst voor afwijkende meningen (die overigens zeker niet alleen onder studenten leeft!), maar ik ben het absoluut met je eens dat mensen niet meer weten hoe ze om moeten gaan met afwijkende meningen, wat ik zeer betreurenswaardig vind. Ik ben het oneens met heel wat van de dingen die je zegt, maar ik kan nog steeds rustig met je in discussie gaan zonder je te demoniseren of per se een consensus te willen bereiken.
Je hebt het erover dat mensen momenteel worden ontslagen omdat ze erop wijzen dat vreedzaam demonstreren meer effect heeft dan rellen? Waar heb je het hier precies over? En heb je hier een of meer bronnen over? Datzelfde geldt voor je opmerking over de ontslagen professor en de zwarte studenten. Je klaagt over ‘fraudeurs van de hoogtse orde’ en ‘wetenschap zonder cijfers, data en logica’, maar zou je zelf dan misschien wat cijfers, data en logica met ons kunnen delen om jouw standpunten (die ook gebaseerd lijken te zijn op gevoel, zoals zoveel standpunten) te ondersteunen?
Ik denk dat er zowel onder linkse als rechtse mensen een behoefte tot censuur leeft en voor het niet de ruimte geven aan afwijkende standpunten. Links draagt daaraan bij, maar rechts ook (bijvoorbeeld bij mensen die eerst fel zich lieten horen voor het demonstratierecht en hun recht om de politiek te laten weten dat ze het niet eens waren met het coronabeleid, maar vervolgens niet wilden dat er gedemonstreerd werd tegen racisme). Kunnen we alsjeblieft beginnen toe te geven dat geen mens perfect is en dat er binnen elke ideologische groep problemen zijn? Nu gaat het namelijk zo:
‘er is linkse indoctrinatie’
Wiggers: ‘nee helemaal niet, het is juist de rechtse cultuur die bijdraagt aan zelfcensuur’
Jouw reactie: ‘hoe durft Wigger dit te suggereren?!’
Er is niks mis mee wanneer mensen suggereren dat er linkse indoctrinatie is. Je kunt dan gaan onderzoeken of en hoe dit gebeurt, en hoe je een meer open dialoog tot stand kunt brengen. Er is echter ook niks mis met de suggestie dat de rechtse cultuur een rol speelt in zelfcensuur. Wederom kun je dan gaan onderzoeken of en hoe dit gebeurt, en hoe je een open dialoog tussen verschillende groepen kunt faciliteren.
Kunnen we alsjeblieft gewoon met elkaar in dialoog gaan, zonder de ander meteen links en rechts te beschuldigen van alles? Het zou toch niet zo moeilijk moeten zijn om kritisch te kijken naar dingen die in de wereld gebeuren, zowel buiten als binnen de groepen waarmee jij je als individu idealistisch verbonden voelt? Een eerlijke en open dialoog, op basis waarvan er gedegen onderzoek plaatsvindt, om vervolgens weer die dialoog en de daaruit voortkomende conclusies te kunnen baseren op cijfers, data en logica, dat lijkt me nou bij uitstek een plek te (horen) hebben op een universiteit, en ik denk dat we allemaal ons steente bij kunnen en moeten dragen om dat een realiteit te maken.
Echte wetenschapper schreef op 16 juni 2020 om 14:08
Ten eerste speel ik geen wetenschappertje zoals deze fraudeurs doen, ik reageer hier op een artikel.
Maargoed als je wat te lezen wilt hebben bij deze:
De professor is nog niet ontslagen, maar wel gedwongen met verlof.
https://losangeles.cbslocal.com/2020/06/10/ucla-professor-on-leave-gordon-klein/
De data analyst die ontslagen is was een sociaal democraat die een onderzoek aanhaalde van een zeer gewaardeerde Afro!-Amerikaanse onderzoeker: https://nymag.com/intelligencer/2020/06/case-for-liberalism-tom-cotton-new-york-times-james-bennet.html
En hoe je door ‘Mein Kampf’ te herschrijven met feministische buzzwords je stuk gewoon gepubliceerd kan krijgen: https://en.wikipedia.org/wiki/Grievance_studies_affair
Overigens waren mensen aan de rechterkant van het politieke spectrum van mening dat de demonstraties tegen racisme helemaal prima waren, zij zijn juist wel voor vrijheid van meningsuiting.
Maar ze vonden het op zijn zachtst gezegd nogal hypocriet hoe de Amerikaanse media daarmee omgingen. Toen het anti-lockdown protesten waren was het gevaarlijk, toen het deze andere demonstraties betrof was alles opeens prima. En nu Trump een campagne bijeenkomst wil organiseren is het weer gevaarlijk (https://twitter.com/Heminator/status/1272356179403059207).
Simone schreef op 16 juni 2020 om 14:41
Beste ‘echte wetenschapper’,
Ik merk dat je boos bent, en ik denk dat je een aantal legitieme punten maakt. Ik ben het met je oneens dat er een grootschalige indoctrinatie door marxistische docenten plaatsvindt, of dat de aanleiding zou zijn voor angst voor afwijkende meningen (die overigens zeker niet alleen onder studenten leeft!), maar ik ben het absoluut met je eens dat mensen niet meer weten hoe ze om moeten gaan met afwijkende meningen, wat ik zeer betreurenswaardig vind. Ik ben het oneens met heel wat van de dingen die je zegt, maar ik kan nog steeds rustig met je in discussie gaan zonder je te demoniseren of per se een consensus te willen bereiken.
Je hebt het erover dat mensen momenteel worden ontslagen omdat ze erop wijzen dat vreedzaam demonstreren meer effect heeft dan rellen? Waar heb je het hier precies over? En heb je hier een of meer bronnen over? Datzelfde geldt voor je opmerking over de ontslagen professor en de zwarte studenten. Je klaagt over ‘fraudeurs van de hoogtse orde’ en ‘wetenschap zonder cijfers, data en logica’, maar zou je zelf dan misschien wat cijfers, data en logica met ons kunnen delen om jouw standpunten (die ook gebaseerd lijken te zijn op gevoel, zoals zoveel standpunten) te ondersteunen?
Ik denk dat er zowel onder linkse als rechtse mensen een behoefte tot censuur leeft en voor het niet de ruimte geven aan afwijkende standpunten. Links draagt daaraan bij, maar rechts ook (bijvoorbeeld bij mensen die eerst fel zich lieten horen voor het demonstratierecht en hun recht om de politiek te laten weten dat ze het niet eens waren met het coronabeleid, maar vervolgens niet wilden dat er gedemonstreerd werd tegen racisme). Kunnen we alsjeblieft beginnen toe te geven dat geen mens perfect is en dat er binnen elke ideologische groep problemen zijn? Nu gaat het namelijk zo:
‘er is linkse indoctrinatie’
Wiggers: ‘nee helemaal niet, het is juist de rechtse cultuur die bijdraagt aan zelfcensuur’
Jouw reactie: ‘hoe durft Wigger dit te suggereren?!’
Er is niks mis mee wanneer mensen suggereren dat er linkse indoctrinatie is. Je kunt dan gaan onderzoeken of en hoe dit gebeurt, en hoe je een meer open dialoog tot stand kunt brengen. Er is echter ook niks mis met de suggestie dat de rechtse cultuur een rol speelt in zelfcensuur. Wederom kun je dan gaan onderzoeken of en hoe dit gebeurt, en hoe je een open dialoog tussen verschillende groepen kunt faciliteren.
Kunnen we alsjeblieft gewoon met elkaar in dialoog gaan, zonder de ander meteen links en rechts te beschuldigen van alles? Het zou toch niet zo moeilijk moeten zijn om kritisch te kijken naar dingen die in de wereld gebeuren, zowel buiten als binnen de groepen waarmee jij je als individu idealistisch verbonden voelt? Een eerlijke en open dialoog, op basis waarvan er gedegen onderzoek plaatsvindt, om vervolgens weer die dialoog en de daaruit voortkomende conclusies te kunnen baseren op cijfers, data en logica, dat lijkt me nou bij uitstek een plek te (horen) hebben op een universiteit, en ik denk dat we allemaal ons steente bij kunnen en moeten dragen om dat een realiteit te maken.
Echte wetenschapper schreef op 16 juni 2020 om 19:18
Er is schijnbaar iemand die niet in ziet hoe ironisch het is om een bericht wat gaat vrijheid van meningsuiting en dat mensen geen andere mening meer dulden te verwijderen.
Bedankt voor het maken van mijn punt!!!
Stan van Pelt schreef op 16 juni 2020 om 23:17
Beste reageerder, uw vorige reactie hebben wij verwijderd, vanwege de beledigende taal (u noemde iemand hierin ‘fraudeur’). Dat is tegen onze huisregels. Omdat u reageert met een fictieve naam en dito e-mailadres konden we u dat helaas niet rechtstreeks laten weten. Inhoudelijke commentaren en discussies zijn altijd welkom, daarvoor is de reactiemogelijkheid juist bedoeld. Vriendelijke groet, Stan
Politicoloog schreef op 17 juni 2020 om 21:10
Genieten hoe iemand met vrijheid van meningsuiting loopt te zwaaien, maar vervolgens niet wil dat op een universiteit gedoceerd wordt over denkbeelden die niet in zijn “echte” wetenschappelijke straatje passen. Hoe kun je zó weinig zelfinzicht hebben?
Ja ach ja schreef op 18 juni 2020 om 14:47
Er is wel degelijk een verschil tussen een discussie over vrijheid van meningsuiting in het algemeen en over de waarde en kwaliteit van de wetenschappelijke praktijk. Een “echte” wetenschappelijke theorie dient aan bepaalde eisen te voldoen. En zo niet, dan is deze niet de moeite waard om op een universiteit onderwezen te worden. Dat is geen inperking van de vrijheid van meningsuiting. Immers, een theorie die niet aan wetenschappelijke eisen voldoet, mag nog steeds geuit worden, alleen niet in een zeer welomschreven context, namelijk als te doceren theorie op een universiteit.
Politicoloog schreef op 18 juni 2020 om 23:31
Juist: een sociale wetenschapstheorie moet een basis hebben bestaande uit een aantal algemene, vaak filosofische assumpties, logisch redeneren vanuit die basis, en proberen om een verklaring te geven voor fenomenen in de echte wereld.
Critical theory en andere post-positivistische theorieën voldoen daaraan. Ze wijken alleen heel erg af van gangbare theorieën binnen de wetenschap, omdat een van de assumpties is dat sociale wetenschappen en natuurwetenschappen op fundamenteel andere principes werken. Zwaartekracht trekt overal op aarde (ongeveer) even hard, maar het mensbeeld dat een wetenschapper ten grondslag legt aan zijn werk is – volgens kritische theorieën – sterk cultuur-afhankelijk. Dus om een volledig beeld te krijgen van de wereldwijde opvattingen over politiek, moeten teksten gelezen worden van politicologen over de hele wereld.
Dergelijk relativisme is binnen de filosofie een belangrijke stroming; waarom zou de politieke, sociologische, economische, of antropologische theorie die daarop gebaseerd is het niet waard zijn om op een universiteit gedoceerd te worden?
L.J. Lekkerkerk (Hans) schreef op 18 juni 2020 om 12:48
Wat een kop: “Bij politicologie willen ze méér dan alleen theorieën van westerse mannen”
Over wat voor soort theorieën (over welke onderzoeksobjecten) gaat dit?
Ooit afgestudeerd als ingenieur heb ik bij natuurwetenschappelijk en technische ’theorie’ of wetmatigheid maar één vraag: in welke gevallen kan ik er wat mee?
Dat de Wöhlerkrommes door een westerse witte man zijn ontwikkeld o.b.v. veel empirisch materiaal is volstrekt niet interessant … wat je ermee kan is dat wel: zie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Vermoeiing Idem de Wet van Ohm.
Atomen, quarks en dergelijke gedragen zich toch ook niet anders als ze door een onderzoeker uit China (westers gelegen t.o.v. de VS), Afrika of Europa worden bestudeerd?
En bij politicologisch onderzoek zou je dus wel een andere theorie krijgen als verschillende onderzoekers hetzelfde object onderzoeken? Intrigerend.
Politicoloog schreef op 18 juni 2020 om 14:25
Sociale wetenschappen en natuurlijke wetenschappen verschillen ontzettend in methode en subject. Je kan geen empirische experimenten uitvoeren over politieke theorieën. Veel van het onderzoek bestaat uit small-N studies, waarbij veel afgeleid moet worden uit gedragingen van mensen. Daardoor en daarbij spelen zaken als het mensbeeld dat de onderzoeker heeft mee. Een politieke theorie probeert zeker geen wetmatigheden te beschrijven.
Vroeger werd kolonialisme nog wel eens verdedigd op het argument dat westerse landen beschaving brachten naar Afrika, Azië en Amerika. Dergelijke denkbeelden hebben invloed gehad op latere theorieën, maar zijn natuurlijk verre van neutraal. Om dat soort redenen is het ook belangrijk om theorieën uit andere delen van de wereld mee te nemen in opleidingen van sociale wetenschappen. Omdat geen enkele theorie daadwerkelijk neutraal is, moet men maar zoveel mogelijk verschillende theorieën meenemen om een goed beeld van het wetenschappelijke veld te vormen.
Wat in dergelijke opleidingen niet gedoceerd wordt is wat absolute wetenschappelijke waarheid is. Het valt niet te vergelijken met natuurkundige theorieën zoals dat het universum uit atomen bestaat of dat zwaartekracht met 9,81m/s^2 trekt. Waar de opleiding om draait is het presenteren van een zo divers mogelijk scala aan theorieën, wijzen op de (historische) invloeden die die theorieën hebben gehad, welke elementen lijken te kloppen en welke gebeurtenissen de theorieën niet kunnen verklaren.
De theorieën zijn namelijk niet wetmatig en descriptief, zoals wiskundige theorieën, maar normatief: ze zeggen vaak net zo goed iets over hoe de wereld zou moeten zijn.
Onderwijs waarin een breed scala aan relevante normatieve theorieën wordt gepresenteerd is extreem belangrijk in de sociale wetenschappen. Het is daarmee zelfs het tegenovergestelde van censuur, zoals sommigen (de persoon in de reacties hierboven, bijvoorbeeld) nog wel eens willen beweren.