Bijstandsgerechtigden stromen niet vaker door naar betaald werk als ze beter begeleid worden. Dat blijkt uit een proef van de gemeente Nijmegen en de universiteit.

Hoe kan een gemeente meer bijstandsgerechtigden aan het werk krijgen? En kan het welzijn van deze groep werklozen opgekrikt worden? Samen met Nijmeegse onderzoekers experimenteerde de gemeente Nijmegen de afgelopen twee jaar met de bijstand om die vragen te beantwoorden.

De resultaten van de proef kwamen vorige week naar buiten: deelnemers vonden niet vaker een baan en ook hun welzijn verbeterde niet. Daarmee is waardevolle kennis vergaard, maar leverde de proef niet het gehoopte resultaat op voor de gemeente Nijmegen.

Betaald werk

Voor het onderzoek waren deelnemers in drie groepen verdeeld. Eén diende als controlegroep: voor deze bijstandsgerechtigden bleef alles bij het oude. De andere twee groepen kregen meer ruimte om bij te verdienen naast hun uitkering. Ook kregen ze alternatieve vormen van begeleiding. De ene testgroep kreeg verplichte werkbegeleiding met meer vrijheid voor de invulling ervan dan in het reguliere model. Ook was de werkbegeleiding intensiever en meer ontwikkelingsgericht. De andere groep kreeg volledige vrijstelling van begeleiding en sollicitatieverplichtingen.

‘Mensen doen meer hun best, maar met minder resultaat’

De verwachting was dat bijstandsgerechtigden – door de versoepelde regels – eerder betaald werk zouden vinden. Dat bleek niet zo te zijn. ‘De verklaring hiervoor hebben we nog niet’, reageert Janos Betkó, buitenpromovendus bij sociologie en beleidsadviseur van de gemeente. ‘Maar het boeiende is dat deelnemers uit beide testgroepen wél meer solliciteerden. Ook mochten ze aanzienlijk vaker op gesprek komen’.

Deze extra inspanningen leidden gek genoeg niet tot meer uitstroom naar betaald werk. ‘Mensen doen meer hun best, maar met minder resultaat’, vat socioloog Niels Spierings samen. Spierings was van meet af aan betrokken bij het experiment. Betkó: ‘Het is een wonderlijke uitkomst’.

Stressfactor

En dan die andere verwachting: het verbeteren van het welzijn van de bijstandsgerechtigden. Het stressniveau binnen de testgroepen daalde niet sterker vergeleken met dat van de controlegroep, tot verrassing van de onderzoekers. Betkó: ‘We dachten dat minder strenge regelgeving omtrent begeleiding en bijverdiensten meer ruimte zou opleveren – zowel op mentaal als financieel vlak. En dat stress hierdoor zou afnemen.’

Uit interviews die Spierings en Betkó deden met deelnemers aan de proef, blijkt deze veronderstelling toch deels te kloppen. ‘Deelnemers geven aan dat hun financiële zorgen verminderen door extra bijverdiensten’, licht Spierings toe. ‘Maar ze stellen ook dat het verrekenen van extra inkomsten nieuwe stress oplevert. Het toeslagenstelstel is voor veel mensen te ingewikkeld. De ene stressfactor lijkt de andere te vervangen.’

Andere steden

Ook in vijf andere steden werd geëxperimenteerd met de bijstand, zij het met variaties in de onderzoeksopzet. Voor het vergelijken van de Nijmeegse resultaten met resultaten in andere gemeenten is het echter nog te vroeg, stellen de onderzoekers. Wel zien ze al één terugkerende factor bij de verschillende experimenten, die écht verschil lijkt te maken: aandacht voor bijstandsgerechtigden. Spierings: ‘Mensen aan hun lot overlaten en zeggen dat ze het zelf maar moeten uitzoeken, lijkt sowieso averechts te werken.’

Het belang van aandacht en begeleiding is een bevinding waar toekomstig bijstandsbeleid volgens de onderzoekers van kan profiteren. Veel preciezere aanbevelingen kunnen ze nog niet doen. ‘Welke vorm van begeleiding het best werkt – en voor welke subgroepen – weten we nog niet. Dat kan vervolgonderzoek uitwijzen’, concludeert Spierings.

Het Centraal Planbureau verzamelt de komende tijd de resultaten van alle deelnemende gemeenten. Begin juni volgt een overkoepelend rapport en laat staatssecretaris Tamara van Ark van Sociale Zaken en Werkgelegenheid haar licht schijnen over de resultaten.