Bisschop van Den Bosch Gerard de Korte betreurt één jaar na dato nog altijd dat de Radboud Universiteit niet meer katholiek is. ‘Of de Kerk iets verloren heeft? De band met de universiteit is minder intens geworden.’

Nazomer in Den Bosch. Aan de Parade zitten alle terrassen vol, dagjestoeristen lopen de imposante Sint-Janskathedraal binnen. Even verderop ligt het Bisschoppelijk Paleis, waar bisschop Gerard de Korte zijn werkkamer heeft. Op zijn houten bureau staat onder andere een foto van paus Franciscus, een naam die het volgende uur nog een paar keer zal vallen.

Precies een jaar geleden had hij een zware tijd, vertelt De Korte die een zwart pak met een witte boord en een kruis rond de nek draagt, terwijl hij koffie met koek serveert. Als ordinarius loci of plaatselijk bisschop onderhield hij samen met enkele andere ambtgenoten namens de Bisschoppenconferentie de contacten met de Radboud Universiteit. Tot die beruchte dag waarop de bisschoppen de universiteit en het ziekenhuis schriftelijk lieten weten dat ze het predicaat katholiek introkken. Vanaf dat moment veranderde alles en was de universiteit voor het eerst sinds haar oprichting in 1923 geen officiële katholieke instelling meer.

De beslissing van de Bisschoppenconferentie, waar hij overigens zelf deel van uitmaakt, zit De Korte nog altijd niet lekker. ‘In Nederland is een sterke ontkerkelijking en secularisatie aan de gang’, zegt hij. ‘Juist in die context moet je een band blijven behouden met katholieke instellingen. De scheiding met de Radboud Universiteit is wat dat betreft een verlies.’

Studentenkerk

Maar De Korte, een scherpzinnige spreker die tijdens het gesprek de armen verschillende keren spreidt of ostentatief in de lucht houdt, is ook opgelucht, zegt hij, omdat het bestuur van de Radboud Universiteit rustig reageerde op de actie van de bisschoppen. ‘De universiteit houdt vast aan haar wortels, de katholieke emancipatiegeschiedenis. Docenten en studenten hebben aangekondigd te gaan nadenken over de invulling van hun missie in de toekomst. Ik kijk uit naar de uitkomst van dat traject, bij het eeuwfeest in 2023.’

Als plaatselijk bisschop heeft De Korte aangegeven dat hij het in ieder geval tot die tijd fijn en belangrijk vindt om met de Radboud Universiteit verbonden te blijven. ‘We hebben natuurlijk bepaalde banden met de katholieke instituten op de campus. En ook de Studentenkerk blijft, heeft het Nijmeegse college van bestuur mij beloofd.’

Wanneer bent u voor het laatst op de universiteitscampus geweest?

‘Vorig najaar heb ik de eucharistie gevierd in de Studentenkerk, op een zondagavond. Maar door de coronacrisis heb ik de campus sowieso minder bezocht dan anders.’

Nu de universiteit het predicaat katholiek kwijt is, valt ze niet meer onder de canonieke regels van het Vaticaan. Ook worden bestuurders van de raad van toezicht niet langer benoemd door de Bisschoppenconferentie. Vreest u dat de universiteit op termijn verder verwijderd zal raken van de Kerk en van het katholieke denken?

‘Ik vind dat een spannende kwestie. Ik hoop dat de bezinning die op gang wordt gebracht naar aanleiding van het honderdjarig bestaan ertoe zal leiden dat die katholieke emancipatiegeschiedenis een blijvende plek krijgt in de identiteit van de universiteit. Maar dat hangt af van het bestuur, de studenten en professoren.’

Kan de beslissing van de Bisschoppenconferentie worden teruggedraaid?

‘Dat is een gewetensvraag. Ik zie dat op korte termijn niet gebeuren, maar de toekomst is open. Als wij weer een nieuwe modus zouden vinden….’

De bisschop aarzelt even. ‘Toen ik in 2016 bisschop van Den Bosch werd, speelde het conflict met de Bisschoppenconferentie al. In een gesprek drukte de pauselijke nuntius (ambassadeur van het Vaticaan in Nederland, red.) me toen op het hart om de contacten met grote katholieke organisaties zo goed mogelijk in stand te houden. Denk aan Tilburg University, KRO-NCRV, CordAid en ook de Radboud Universiteit.’

Is dat niet tegenstrijdig? De Bisschoppenconferentie neemt het predicaat ‘katholiek’ af van de Radboud Universiteit, maar tegelijk wilt u als bisschop contact blijven houden.

‘Ja, dat lijkt misschien tegenstrijdig. Maar de Radboud Universiteit ligt binnen het grondgebied van mijn bisdom en dat geeft een bijzondere band.’

‘Er was al een hele tijd discussie rond de benoeming door kandidaten in het stichtingsbestuur, die wij als bisschoppen moeten goedkeuren. In mijn analyse is de zaak in een stroomversnelling gekomen door de gang van de Stichting Katholieke Universiteit naar de Ondernemingskamer, en door de uitspraak van dat rechterlijk orgaan. (De Ondernemingskamer besliste dat het Stichtingsbestuur van de Radboud Universiteit en het Radboudumc tijdelijk zelf bestuursleden mocht benoemen, zonder dat goedkeuring van de Bisschoppenconferentie nodig was, red.). Daardoor is het conflict tussen de partijen geëscaleerd. Wat wij als bisschoppen onderling hebben besproken is niet relevant, maar het klopt dat er intern discussie is geweest.’

‘Het klopt dat er intern discussie is geweest bij de bisschoppen’

Over de benoemingen in het Stichtingsbestuur? De kandidaten die het Stichtingsbestuur had voorgedragen werden één na één afgeschoten door de Bisschoppenconferentie, omdat de mensen niet katholiek genoeg zouden zijn – bijvoorbeeld omdat ze niet voor de Kerk getrouwd waren.

‘De beeldvorming over de benoemingen is vaak ongenuanceerd. Het is niet zo dat we alle kandidaten van het Stichtingsbestuur hebben afgeschoten. Op een bepaald moment hebben we twee personen benoemd en was de impasse een tijdje doorbroken. Maar het klopt dat we vanuit de Kerk proberen om het sacrament van het huwelijk te beschermen.’

Hoeveel mensen trouwen anno 2021 nog voor de Kerk?

‘Dat de katholieke kerk opkomt voor huwelijkstrouw en duurzame relaties is belangrijk. Bij veel echtparen gaat het fout en er is een grote relationele crisis in de samenleving. Toegegeven, ik ken in mijn eigen familie- en vriendenkring mensen die het niet gelukt is om hun huwelijksgeloften waar te maken, van wie ik toch denk dat het hele goede katholieken zijn of proberen dat te zijn. Maar in het geval van de Radboud Universiteit ging het over de toezichthouders die de identiteit van de instelling moeten uitdragen. Dat moeten mensen zijn die in woord en leven het katholicisme gestalte geven.’

Moet je daarvoor echt getrouwd zijn voor de Kerk?

‘Maar het was niet alleen dát. Een van de kandidaten (Dymph van den Boom, red.) heeft in het gesprek met de bisschop van Haarlem-Amsterdam gezegd dat ze niet gelovig is. Dat is heel eerlijk van haar, maar niet wijs als je als bestuurder over de governance én de katholieke identiteit van de universiteit moet waken. Ze had ook kunnen zeggen dat ze zoekend katholiek was.’

Was ze wel aangenomen als ze gezegd had dat ze zoekend katholiek was?

‘Er zijn heel veel zoekende katholieken. Maar als je zegt dat je agnost of atheïst bent, dan is het voor een bisschop hartstikke lastig om te zeggen dat je geschikt bent als toezichthouder. Het is toch raar om als katholieke universiteit een niet-gelovige vrouw aan te stellen? Daar wrong het, dat gaf spanning. Ik denk dat veel mensen dat kunnen begrijpen.’

‘Het is toch raar om als katholieke universiteit een niet-gelovige vrouw aan te stellen?’

Wordt de vijver om in te vissen dan niet heel klein, als je een goede bestuurder en een belijdend katholiek moet zijn?

‘De katholieke kerk is in het huidige Nederland niet groot, maar ook niet heel klein. Alleen al bij de Ridders van het Heilig Graf en Malta (door de Rooms-Katholieke Kerk erkend als twee organisaties met veel intellectuelen, red.) zitten honderden mensen die grote bedrijven besturen of professor zijn. Wij hebben als bisschoppen meerdere keren kandidaten van niveau ingebracht die soms niet aanvaard zijn door het Stichtingsbestuur, bijvoorbeeld omdat ze een verkeerde gender hadden. Dat laatste snap ik wel, want er moeten ook vrouwen in het bestuur vertegenwoordigd zijn.’

Hoe komt het dat dit probleem wel speelt in Nijmegen, maar niet in Tilburg, op die andere katholieke universiteit?

‘Mede omdat Wim van de Donk daar is aangesteld als rector. Die heeft zijn sporen verdiend als Commissaris van de Koning en heeft een hele staat van dienst bij de wetenschappelijke raad voor het regeringsbeleid (WRR). Daarnaast is hij overtuigd katholiek en is hij vicevoorzitter van een kerkbestuur geweest. Hij zet de universiteit vanzelfsprekend niet als een dictator naar zijn hand, maar hij kan wel op een hele centrale plek vragen rond identiteit en katholicisme ter sprake brengen. Dat wil hij ook heel uitgesproken doen. Voor hem had de universiteit niet Tilburg University moeten heten, maar Katholieke Universiteit Brabant. Hij schaamt zich niet voor het woord katholiek.’

Dus als hij bij de Radboud Universiteit had gewerkt…

‘(onderbreekt) Hij is gevraagd, zo heb ik gehoord, als opvolger van Loek Hermans in het Stichtingsbestuur. Maar dat kon hij op dat moment niet combineren met zijn baan als Commissaris. Later ging hij terug naar de wetenschap in Tilburg. Zo zie je dat personen essentieel zijn: wie zit waar, op welke plek?’

In januari en februari 2022 hebben de Nederlandse bisschoppen hun vijfjaarlijkse ad-liminabezoek in Rome, waarbij u verslag uitbrengt aan de Paus over de toestand in de kerkprovincie en het bisdom. Komt de kwestie Radboud Universiteit daar ook ter sprake?

‘Dat weet ik niet zeker, maar ik vermoed van wel. Wij gaan die hele week alle Congregaties langs, ook die van het Katholiek Onderwijs. Het is bijna onvoorstelbaar dat wij daar niet zouden spreken over de Radboud Universiteit.’

‘Een informele band hangt altijd van individuen af’

Heeft de Kerk iets verloren nu de Radboud Universiteit niet meer katholiek is?

‘De band met de universiteit is minder intens geworden. Natuurlijk kan er nog een band blijven, omdat ik merk dat in Nijmegen sympathie leeft voor mij als plaatselijke bisschop. Maar een informele band hangt altijd van individuen af. Als dat institutioneel geborgd is, zou het veel mooier zijn. Het is nu afhankelijk van de welwillendheid en het besef van bestuurders, studenten en professoren of ze het relevant vinden om gevoed te worden in de katholieke identiteit.’