De Vierdaagse natuurlijk. En het Rivierpark, met zijn nevengeul, stadseiland en bruggen. Maar onderschat ook de universiteit niet, als belangrijke pijler onder de identiteit van Nijmegen. Hoogleraar Dolly Verhoeven ging op zoek naar het Nijmegengevoel en schreef er een boek over.

Toen Dolly Verhoeven twaalf jaar geleden gevraagd werd om zich als hoogleraar te storten op de geschiedenis van Nijmegen, was ze aanvankelijk bedachtzaam. ‘Ik heb nooit in Nijmegen gewoond. Het Nijmegengevoel is mij vreemd. Moet ik dat als buitenstaander dan doen? En hoe gaan de mensen daarop reageren?’

Als buitenstaander had Verhoeven natuurlijk al wel een beeld van de stad in haar hoofd. Nijmegen is immers die linkse stad, waar de mensen trots zijn op hun imago als Havana aan de Waal? Dat bleek ingewikkelder te liggen. ‘Wat mij verraste was de enorme variëteit binnen de stad. Van buitenaf ben je snel geneigd één etiket op een stad te plakken. Als je erin duikt, zie je pas de verschillen.’

44 interviews

Vandaag verschijnt haar boek Het Nijmegengevoel, Een naoorlogse stadsgeschiedenis, waarin ze aan de hand van 44 interviews op zoek gaat naar de identiteit van Nijmegen. Met de publicatie van het boek komt een einde aan Verhoevens leeropdracht, die werd gefinancierd door de gemeente.

Is het een dwarsdoorsnede van de bevolking geworden?

‘Ik heb er lang over nagedacht hoe ik mijn interviewkandidaten zou selecteren. Iedereen heeft zijn eigen verhaal. Uiteraard wilde ik variatie in sekse, leeftijd, beroep, geboren Nijmegenaren en nieuwkomers. Maar uiteindelijk heb ik toch gekozen voor mensen die zelf een stukje van het Nijmegengevoel hebben vormgegeven doordat ze actief waren in het openbare leven. Dat kan als journalist of wethouder, maar ook als jongerenwerker in de wijk.’

U was verrast door de variëteit van de stad.

‘De wijken zijn werelden op zich. Tegelijkertijd is de identiteit in die buurten altijd in beweging. Neem de Wolfskuil, die in de hiërarchie van wijken lang onderaan bungelde. Nu beginnen steeds meer mensen die bijvoorbeeld aan de universiteit werken daar huisjes te kopen. Dat verandert de sfeer in zo’n wijk.’

‘Mensen dragen de sporen van de rebelse stad in zich mee’

‘Ik heb eerst de interviews gedaan en ben pas daarna het boek gaan schrijven. Dan zie je thema’s ontstaan. Nijmegen als oorlogsstad leeft nog steeds en geeft de stad vorm. Of Nijmegen als katholieke stad – kijk maar naar de voormalige kloosters in de stad, zoals het Berchmanianum. Nijmegen als de rebelse stad van de jaren zeventig; tegenwoordig valt het allemaal wel mee, maar ook dáár dragen mensen de sporen van in zich mee. Het is laag op laag en de combinatie daarvan bepaalt het stadsgevoel.’

Hoe lag Nijmegen er na de Tweede Wereldoorlog bij?

‘De binnenstad lag natuurlijk in puin door het bombardement. De Benedenstad was relatief ongeschonden uit de oorlog gekomen, maar sterk verpauperd. Het was een arme stad. Doordat er vanaf de jaren vijftig veel industrie bijkwam, vooral langs het Maas-Waalkanaal, bloeide de stad op en ging de werkloosheid omlaag.’

Nijmegen is dus van oorsprong een echte arbeidsstad.

‘Nee, dat kun je niet zeggen. Voor de oorsprong moet je verder terug in de tijd. Nijmegen heeft heel lang opgesloten gezeten in haar stadswallen. Het was een van de vestingsteden die het land moesten beschermen. Pas in 1874 mochten de stadswallen worden afgebroken en begon Nijmegen te groeien. Het liefst wilde het stadsbestuur welgestelde mensen aantrekken – want wie wil er nu arbeiders? Die leveren alleen maar onrust op. De ring die om de stad ontstond was voor de welgestelden. Dat zie je nog wel aan de prachtige panden, bijvoorbeeld aan de Wilhelminasingel. Pas in de twintigste eeuw begon ook de industrie op te komen.’

‘De naoorlogse opbloei gaat door tot de crisis in de jaren zeventig, wanneer fabriek na fabriek moet sluiten. Vanaf die tijd zet Nijmegen de ontwikkeling in tot de dienstverlenende kennisstad die ze nu is.’

De universiteit stamt uit 1923. Was haar stempel op de identiteit van de stad altijd al zo groot?

‘Nijmegen was een gemende katholiek-protestantse stad, al waren de katholieken wel in de meerderheid. De vestiging van de universiteit trok natuurlijk katholieken aan. Hoogleraren waren vaak paters. Katholieke studenten kwamen naar Nijmegen vanwege haar katholieke universiteit. Katholieke broeders en zusters begonnen er hun studiehuizen te vestigen. De komst van de universiteit was een motor voor het versterken van de katholieke identiteit van de stad.’

‘Al die mensen die aan de universiteit werken, kleuren de stad’

‘Maar de aantallen waren relatief klein in die tijd. Nu is de betekenis van de universiteit voor de stad veel groter. De universiteit en het ziekenhuis zijn samen de grootste werkgever en al die mensen zitten op de terrassen, bemannen de verenigingen, gaan naar het stemhokje. Dat kleurt de stad.’

Is het aan de universiteit te danken dat Nijmegen vanaf de jaren zestig uitgroeide tot linkse proteststad?

‘Vergis je niet: dat was vooral ook een kwestie van imago. Lang niet alle studenten deden mee met de bezettingen en het aandeel studenten in de stad was veel kleiner dan nu. Maar ze waren wel zichtbaar en maakten herrie. Reken maar dat de fabrieksarbeiders, van wie velen werkloos raakten, een heel ander beeld van de stad hadden. Pas in 1986 werd er voor het eerst een linkse meerderheid verkozen bij de verkiezingen. Veel mensen stemden daarvoor CDA, VVD of D66.’

Wat zijn anno 2020 de belangrijkste Nijmeegse iconen of evenementen?

‘De Vierdaagse natuurlijk, hét evenement waar alles en iedereen bij elkaar komt. Het belang van de Vierdaagse is in de afgelopen decennia sterk gegroeid door de ontwikkeling van de feesten. Wat ook vaak genoemd wordt is het Rivierpark, met het eiland en de nieuwe bruggen.’

Van heinde en verre komen mensen naar het stadseiland kijken. Is het Rivierpark onze Eiffeltoren?

‘Dit project heeft echt een positief wij-gevoel gecreëerd: kijk ons dit eens aangelegd hebben. Mensen zijn er trots op.’

Wat doet de uitbreiding van Nijmegen aan de noordzijde van de Waal met het gevoel van de stad?

‘De grootste verandering heeft natuurlijk plaatsgevonden in Lent en Oosterhout zelf. Die zijn in korte tijd veranderd van tuinbouwdorp tot nieuwbouwgebied. Sommige oorspronkelijke Lentenaren zullen zich van de stad afkeren, anderen zullen haar omarmen. De nieuwbouwwijken hebben natuurlijk weer hun eigen sfeer. Wat dat met de identiteit doet, moet de toekomst uitwijzen.’

Al met al een positief verhaal over Nijmegen. Zijn er ook gevaren of uitdagingen?

‘Poeh, dat vraag je aan een historicus. Het is wel een kunst om bepaalde groepen mensen erbij te houden. Dat de kloof niet te groot wordt. Ik hoor sommige mensen mopperen op het linkse stadsbestuur: Nijmegen als Green Capital, wat hebben wij daaraan? Het luisteren naar mensen met een andere mening, inwoners aan de andere kant van het Maas-Waalkanaal, is een voortdurende worsteling. Ze zijn misschien in de minderheid, dus je kunt ze negeren, maar dat is niet verstandig.’

Vandaag overhandigt Dolly Verhoeven de eerste twee exemplaren van Het Nijmegengevoel, Een naoorlogse stadsgeschiedenis aan burgemeester Hubert Bruls en decaan van de letterenfaculteit Margot van Mulken. Het boek is vanaf vandaag te koop in Nijmeegse boekhandels.