Snelwegblokkades, platgelegde distributiecentra, trekkers voor de voordeuren van politici – waarom zijn de boerenprotesten zo grimmig? Woensdag organiseert Radboud Reflects er een Actualiteitencollege over. Vijf vragen aan spreker en hoogleraar Socio-ecologische interacties Noelle Aarts.

Waarom zijn de boeren zo boos?

‘Dit is een ‘deep-rooted conflict’: niet iets van vandaag, maar iets wat al decennia speelt. We weten al heel lang dat de veehouderij met overbemesting en de akkerbouw met alle pesticiden uiterst vervuilend zijn. Maar telkens als de overheid er iets aan probeert te doen, komt er een enorm sterke lobby op gang van de landbouworganisaties, de veevoeder- en de pesticidenindustrie. Dan zwakt de overheid het beleid weer af. Voor de boeren heeft dat steeds consequenties: ze hebben flinke investeringen moeten doen in het milieu en leven tegelijkertijd al 25 jaar in onzekerheid, want elke paar jaar wordt het beleid weer aangepast.’

‘Boeren hebben de macht van de vorige protesten gevoeld’

‘Het is ook een identiteitskwestie. De boeren hebben niet alleen het gevoel dat hun bestaansrecht financieel gezien onzeker wordt, maar ze voelen zich ook in een hoek gezet. Ze hebben het idee dat de maatschappij hen wegzet als slechte mensen die niet goed voor de natuur zorgen. De meeste boeren beleven dat heel anders, die houden juist van de natuur, dus ze voelen zich enorm aangevallen in hun identiteit. Dat mogen we niet onderschatten.’

‘Verder worden boeren nu geholpen door allerlei mensen die zich om andere redenen tegen de overheid keren, onder wie mensen die zich aansluiten bij politieke partijen zoals Forum voor Democratie. Die mensen zijn ook ongelofelijk ontevreden en zeggen: we voelen ons niet gehoord.’

Klimaatactivisten zijn ook boos, maar het gemiddelde klimaatprotest is een stuk minder grimmig. Waarom kiezen boeren niet voor een vreedzaam protest?

‘Ik denk dat ze niet expres kiezen voor een niet-vreedzaam protest, maar dat ze de macht van de vorige protesten hebben gevoeld. De eerste keer dat ze naar Den Haag trokken, hadden die trekkers nog iets ludieks. Maar ze hebben toen ook gemerkt dat die trekker een enorme impact heeft. Mensen die zich totaal machteloos voelen, zullen naar de ultieme machtsmiddelen grijpen. En die hebben ze hier natuurlijk wel te pakken.’

‘Je moet trouwens wel bedenken dat het maar om een klein gedeelte van de boeren gaat. Dat wordt vaak benadrukt, maar het is ook echt zo: veel boeren zijn het eens met de inhoud van de protesten, maar keuren dit gewelddadige en intimiderende gedrag af.’

Toch lijkt er relatief veel begrip te zijn voor de protesten. De politie pakt een Extinction Rebellion-activist die een kruispunt bezet meestal op, een boer die een snelweg blokkeert krijgt vaak hooguit een boete.

‘Dat vind ik een heel vreemde zaak. Er is sowieso heel weinig reactie vanuit de politiek. Rutte spreekt zich niet uit, die spreekt de boeren niet aan, terwijl je dat wel zou verwachten van een minister-president. De overheid houdt zich te veel op de achtergrond, ook als het gaat om de oplossing van de stikstofcrisis. Gaan we het technologisch oplossen, moeten we ons heel anders gaan verhouden tot de natuur, gaan we ons voedsel op een nieuwe manier produceren? Zo laat je boeren aan hun lot over. Daar worden ze natuurlijk heel erg kwaad van.’

Als het stikstofbeleid mislukt, zijn de gevolgen ook voor boeren verschrikkelijk. Als er straks niet genoeg insecten meer zijn, is de hele voedselketen in gevaar en moeten we fruit handmatig bestuiven. Waarom komt dat toekomstscenario niet aan bij de boeren?

‘Je kunt voor elk argument wel een tegenargument vinden. We weten dat roken slecht is, maar er is altijd wel iemand wiens opa er 90 mee is geworden. Zo werkt het ook met stikstof. In Duitsland is er bijvoorbeeld een ander stikstofbeleid, en dan zeggen boeren: kijk, bij hen mag het wel.’

‘We moeten met de boeren in gesprek gaan, dat had al veel eerder gemoeten’

‘Bovendien kijken boeren heel anders naar een stuk land. In hun ogen zorgt kunstmest met stikstof juist voor heel mooi, sappig, groen gras. Dat is gewoon stikstofgras, want in gras zonder stikstof zitten allemaal bloemetjes. Maar dat willen ze niet aan hun koeien geven.’

Hoe komen we uit dit conflict?

‘We moeten met de boeren in gesprek gaan, dat had al veel eerder gemoeten. Niet met mensen die de wet overtreden, maar met de andere boeren moeten we bespreken hoe we hen kunnen helpen om hun bedrijf te verduurzamen op een manier die zij zien zitten en die de natuur ten goede komt. Dat kan voor iedere boer anders zijn. De een wil biologisch gaan boeren, de ander wil investeren in strokenlandbouw (in strokenteelt wisselen gewassen elkaar af, waardoor plagen zich minder makkelijk kunnen verspreiden en er minder pesticiden nodig zijn, red.). En er moet eindelijk een duidelijk plan komen: wat gaan we precies doen om de stikstofcrisis op te lossen?’