OPINIE Zowel studenten als docenten raken steeds vaker overbelast op de universiteit. Dan moet er iets niet kloppen. Voorlichtingscoördinator van de FTR-faculteit Ignace de Haes signaleert bij studenten een overspannen verwachting over hun toekomst, alsof die al uitgetekend moet zijn. Hij houdt een pleidooi voor het niet weten.

Jongeren moeten het allemaal weten. Het begint al op de middelbare school. Je kiest een profiel en dat heeft al behoorlijk veel consequenties voor de toekomst. En dan moet je aan het eind van de middelbare school kiezen voor een opleiding. We durven het gewoonweg niet te erkennen en de scholieren ook niet: ze zijn nog zo jong, ze weten het niet en daarom kiezen ze onder druk. Gevolg is dat veel studenten iets verkeerds kiezen.

Vaak komen studenten daar in het eerste jaar achter en stoppen ze met hun studie of kiezen ze voor iets anders. In het hbo stoppen veel meer studenten in het eerste jaar dan op de universiteit, en volgens mij komt dat ook omdat ze jonger zijn. Veel studenten die bij mij komen aan het eind van hun studie weten niet wat ze willen gaan doen. Er blokkeert iets en dan komen ze er niet uit. Gevolg: stress. Op de universiteit is de keuzestress nog niet voorbij. Wat ga je doen na je bachelor? Wat ga je doen na je master?

Het niet weten
Naar mijn idee is er veel te weinig aandacht voor het ‘niet weten’. En dat is gek. Universitair onderzoek gaat namelijk uit van het niet weten. Je stelt een onderzoeksvraag en dan ga je data verzamelen om erachter te komen wat je niet weet. Mijns inziens zou hetzelfde moeten gebeuren met iets wat nog belangrijker is dan studiekeuzes: je eigen loopbaan, je eigen geluk.

Op de universiteit is de keuzestress nog niet voorbij. Wat ga je doen na je bachelor? En na je master?

Tijdens de Radboud Careerweek eerder deze maand heb ik een workshop gegeven met de titel: ‘Ik weet het niet’. Deze workshop was snel vol. Voor de deelnemers was het een verademing. Eindelijk, ze hoefden een keer het niet te weten (wat veel beter bij hen paste dan het wel moeten weten, het wel moeten kiezen). Bovendien zit je allemaal in hetzelfde schuitje. Je hebt allemaal dezelfde niet-weet beginsituatie en dat schept een band om dat gezamenlijk te onderzoeken.

In de workshop onderzoeken de studenten wat ze niet weten. De eerste zin die ze opschrijven is heel eenvoudig:  ik weet niet of ik …… In die puntjes komen dan de zaken die studenten dwarszitten. Bijvoorbeeld het nog niet weten of een academische studie wel iets voor ze is, en of ze die wel willen afmaken, of de onzekerheid over wat te doen na de studie. In de workshop bedachten de studenten zelf wat ze bedoelen met ‘ik weet niet’, eerst bij zichzelf, daarna in dialoog met een ander. Daar komen verrassende resultaten uit, die veel dichter bij de studenten zelf liggen. ‘Ik ben bang dat ik faal als deze studie niet lukt.’ ‘Ik durf geen keuze te maken, dus doe ik maar wat.’ ‘Ik richt me teveel op een ander en luister niet naar mezelf.’

De nieuwe inzichten pelden de studenten vervolgens verder af met weer nieuwe vragen: ‘Wat bedoel ik precies met “Ik ben bang dat ik faal”‘ of “Wat bedoel ik precies met uitstelgedrag”. Uiteindelijk komen de studenten, ook dankzij de dialoog met anderen, bij het handzame antwoord ‘waarom je het niet weet’. En dan ontstaat er ruimte om het wél te gaan weten, en om uiteindelijk betere keuzes te maken. Waardoor uiteindelijk de uitval bij vervolgopleidingen zal verminderen.

Minder studie-uitval
Het belang om ruimte te maken voor het ‘niet weten’ staat haaks op de geringe aandacht ervoor in het onderwijs, zowel in het middelbaar onderwijs als in de vervolgopleidingen. Rendementen worden steeds belangrijker, zie het bindend studieadvies, het afschaffen van de studiefinanciering, de opleidingen die afgerekend worden op rendementen en meer. Dan ben ik maar een roepende in de woestijn. Maak toch die ruimte. Bijvoorbeeld met het instellen van een tussenjaar na de middelbare school, voor onderzoek naar het niet weten (naast andere zaken uiteraard). Die ruimte kan er ook komen in mentoruren tijdens de opleidingen of in workshops.

Daarnaast is het goed om de ‘niet weet’ procedure ook toe te passen wanneer je het wél denkt te weten. Weet je het namelijk zeker? Vooral wanneer je denkt belangrijke keuzes te maken. Niet alleen op de middelbare school of de vervolgopleiding, maar ook later: je hele leven lang.

Ignace de Haes is Career Service Officer van de Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen.